Xitay hökümranliri Uyghur ilida néme kün'ge qaldi?

Metbu'at xewerliri we tor bet xewerlirige asaslan'ghanda, xitay köchmenliri hazir mustemlike Uyghuristanda kochigha chiqalmaydighan bolup qaldi....
Obzorchimiz sidiq haji rozi
2011.09.09

Xoten we qeshqer ölkiliride oyghan'ghan Uyghurlar xitaylashturulushigha qarshi turush, köchmen xitaylarni öz yurtlirigha qayturuwétishni telep qilish, musteqilliq telep qilish yaki tarixta qurulghan xelq'ara siyasiy soda arqiliq sétiwétilgen döletlirini eslige keltürüsh üchün küresh qilish shija'iti bilen otturigha chiqqanda, xitay mustemlikichiliri basturush bilen jawab qayturdi. Uyghurlar yene bedel tölidi.

Aqsu, xoten we Uyghuristanning bashqa jaylirida musteqilliqni eslige keltürüshni telep qilghan léstowkilar, teshwiqat wereqiliri tarqilishqa bashlidi. Mustemlike Uyghuristanda mustemlike Uyghur milliti maddiy ishlepchiqirish boyiche mülükchilik hoquqini, siyaset boyiche musteqil dölet qurush hoquqini, siyasiy iqtisad boyiche, tereqqiyat, tereqqiy qilish hoquqini, medeniyet tereqqiyat hoquqi boyiche bash kötürüsh, oyghinish hoquqlirini olturuwélip telep qilishqa emes, belki küresh arqiliq telep qilishqa bashlidi.

Xitay köchmenliri qeshqer, ghulja qatarliq jaylardin ayrilishqa bashlidi. Tyenjin, jéjyang qatarliq ichkiri xitaydin kelgen köchmenler, yaki mustemlike Uyghuristandin ayrilishqa bashlidi yaki qeshqer, xoten, ghulja qatarliq jaylarda kochilargha chiqalmaydighan boldi. Bu ghelibe, azadliq üchün küresh qiliwatqan Uyghurning ghelibisi emesmu?!

Mesilen, boshün tor biti 2011‏-yili 8‏-ayning 25‏-küni “Shinjangda Uyghur kentliride xenzu köchmenlerning 10 ning ichide 9 i kétip boldi” mawzuluq xewer élan qilip 5-iyul inqilabi herikitidin kéyin, gerche hökümet qoghdashqa wede bergen bolsimu, qorqush ichide kün ötküzüsh qiyin bolghanliqtin kételeydighanlar ichkiri xitaygha kétishni qarar qildi, dep körsetti.

Xitay köchmenliri mustemlike Uyghuristanda hergiz éghir sana'et berpa qilmaydu. Xitay köchmenlirini köchürüp chiqip yerleshtürgen teqdirdimu hergiz éghir sana'et berpa qilmaydu. Chünki, mustemlike dégenning menisi xam eshya bazisi dégenliktur. Bu ish xitayning mustemlike siyasitide téximu shundaq bolidu. Paxta ishlepchiqirish, yaghliq dan ishlepchiqirish, tamaka ishlepchiqirish, ashliq ishlepchiqirish mustemlike Uyghur déhqanlirining mejburiyiti bolghandek؛ pishshiqlap ishlesh zawutlirida ishleydighan xitay köchmenlirimu xam eshyani pishshiqlap ishlesh bilen meshghul bolidu xalas. Yer asti bayliqini échish mesilisige kelsek, bu hoquq merkez bashqurushidiki karxanilargha bérilgen hoquq bolup, bu jehette chetke qéqiwétilgen Uyghurlar Uyghuristanning yer asti bayliqidin qilchimu behrimen bolalmaydu.

Xitay ahale köchürüshni, xitay köchmenlirige heqsiz yer teqsim qilip bérishni, xitay köchmenlirini köchürüp chiqip pul ajritip orunlashturushni jiddiyleshtürgen ehwalda, dunya soda teshkilatigha eza bolup kirip xelq'ara ish teqsimatigha qatnishishqa mejbur bolghan xitay memlikitide her qandaq bir xitay köchmen téxnikiliq, melikilik ishqa jelp qiliniduki, hergiz mustemlike Uyghuristan'gha kélip déhqan bolushni xalimaydu. Sensha qurulushigha, tebi'iy apetlerge duchar bolghan xitay köchmenlirini köchürüp chiqip mustemlike Uyghuristan'gha yerleshtürgendimu, bir éghiz gep, Uyghuristanda undaq köp su yoq. Su mesilisi Uyghur déhqanliri bilen xitay köchmenliri otturisida milliy toqunushning piltisi bolup qalidu. Uyghurlar özlirining herxil menpe'etlirini qoghdashqa dunyawi milletler qatarida oxshashla hoquqluq bir milletqu?!

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.