Хитайниң иқтисади тәрәққияти аваричиликкә йолуқтиму?

Дәсмайә билән баһа бурмилинип һәдидин зиядә мәбләғ селишни кәлтүрүп чиқирип һөкүмәт һәл қилишқа издәнмәстин мәсилиләрни бир тәрәпкә қайрип қойидиған болди. Һәр тәрәпкә қәрзгә боғулуп қәрз җуғлинишқа башлиди.

Хитайниң иқтисади мәбләғ селишқила, експорт қилишқила тайинип тәрәққий қилип кәлгән. Һөкүмәт мәбләғ селишни қанун билән башқурғанда пуқраларниң аманәт пули банкиға җуғлинип һөкүмәт мәбләғ селиш үчүн пайдиланған. Шуниңдин кейин мәбләғ селиш кеңийип кәтти. Бирақ 30йил өтүп кәтти, “шинҗаң” ға төмүр йол тартқандин башқа асаси қурулушқа, мәктәп, дохтурхана дегәндәк қурулушқа асаси җәһәттин мәбләғ селинмиди.

Әмдиликтә асаси қурулушқа қалаймиқан мәбләғ селинип мәсилән, “шинҗаң”да биңтуән полклири шәһәрлишишкә қарап йүзләнсә, хитайниң чоң-кичик шәһәрлиридә айродром ясаш қизғинлиқи көтүрүлүп мәмликәт бойичә 45 тин ешип кәтти. Бу шәһәрләр әгәр тиз сүрәтлик пойиз йолиға тутушуп кетидиған болса, кейин айропиланға олтуридиған адәм чиқмай қелиши мумкин.

Хитайда һөкүмәт қәрзини уяққа-буяққа иттириши мумкин. Лекин қәрз ғайиб болуп кәтмәйду. Мәйли ички қәрз яки ташқи қәрз болсун, һамини қайтурушқа тоғра келиду. Хитайда аманәт қойидиған пулға беридиған өсүмдин, қәрз беридиған пулниң өсүми ешип кәткәнликтин хусусийларниң 10йил ичидә пул сәрп қилиши 46% тин 34% кә чүшүп қалди. Селештурминиң шу дәриҗидә төвән болуши хитайда һөкүмәт билән пуқраларниң мунасивитини җиддийләштүрүп қоюши мумкин. Һөкүмәт билән пуқралар оттурисида пул-муамилә бойичә юқириқидәк мунасивәт давамлишиверидиған болса ахири чоң чатақ чиқиши мумкин.

Дуня гезити 9-айниң 1‏-күни “вин җиябав: җуңгода иқтисади аваричилик көп” деди мавзулуқ мақалә елан қилип, 4хил амил йәни 1‏-бәзи дөләтләр иқтисадиниң тәрәққий қилалмаслиқи, 2‏-йәр шари миқясида пул пахаллишиш, 3‏-тәрәққий қилған дөләтләрдә ишсизлиқ. 4-Һөкүмәт қәрз пули хәтириниң давамлиқ җуғлиниши қатарлиқ амиллар җуңгониң иқтисадиға тәсир көрситиши мумкин. Вин җиябавниң сөзигә баһа бәргән сабиқ сода министири вин җйәнго, бу гәп, җуңго әмди явропа иттипақини қәрз кризисидин қутулдуридиған ниҗат юлтузи болалмайду, дәп бешарәт бәргәнлик деди дәп көрсәтти.