Xitayche neyreng we xitayche emeliyet

Iqtisadning tereqqiyati heqiqeten nöwette xitayda jem'iyetning barliq haletlirini tereqqiyat we özgirish dewrige élip kireligenla bolsa, xitayda iqtisad tereqqiy qildi déyishke bolidu. Biraq, bir dölet iqtisadining tereqqiyati, statistika idarisidin chiqiwatqan san-sipir bilen ölchenmeydu. Xitaylar özlirini ikkinchi derijilik iqtisad döliti dep atap yürgen künlerde, xitay puqralirining yanchuqimu ikkinchi derijilik yanchuq bolup qaldimu yaki yenila quruq yanchuqmu? buni diqqetke élishqa toghra kélidu.

Xitayning nöwettiki iqtisad qurulmisi “Zor derijide meblegh sélish”, “Zor derijide xoritish”, “Zor derijide netijisiz qélish”, “Ékologiyini zor derijide buzush ” boyiche yeni kona sana'et endizisi boyiche tereqqiy qiliwatidu.

21-Esirde dunya iqtisadining qurulmisini teshkil qilidighan amillarning ichide eng muhim amil -bilim igiliki dep atilidu.

Bilim igiliki üchün ixtisasliqlar kérek bolidu. Ixtisasliqlarni ma'arip hel qilidu. Xitayning ma'arip qurulmisi zadi qandaq süpetlik qurulma? mekteplerni püttürüp chiqqan Uyghurlarni bir terepte qoyup turayli, mekteplerni püttürüp chiqqan xitay oqughuchilarning ishqa orunlishish nisbiti zadi qanchilik? bilim igilikide bilim yéngilinip turushi lazim bolidu. Xitayda bilimlik ziyaliylar ishqa orunlishalmaydu, undaqta xitayning iqtisad qurulmisi kona shekillik qurulma, chünki bu qurulmining ichide ishlewatqan ishchilar kona bilimlik ishchilar we kona ixtisas igiliridur. Konirap ketken bilimning yéngilinishida mu'eyyen perq bolidu. Chünki ilim-penning yéngi muweppeqiyetlirini derhal igilep ketkili bolmaydu.

Uning üstige, xitay hökümiti ma'arip, ixtisas igiliri we iqtisadning tereqqiyati mesiliside üch terepning munasiwitini mu'eyyen muhit, mu'eyyen shara'it ichide tengshep kételigini yoq. Shundaq iken, xitay döliti qandaq qilip ikkinchi derijilik iqtisad dölitige aylinip qaldi?

Zor derijide junggogha yötkep kélin'gen chet'el meblighi tekrar ishlepchiqirish sheklide yene pul tépishi kérek. Téxnika chet'ellikning, ishlepchiqirish tertipliri hem chet'ellikning, peqet qurashturush ishchiliri xitay ishchilardur. Xitayda, xitay ishchilar méningche téxi bilimlik téxnikilar qoshunigha érisheligini yoq. Shunga xitay ishchilarni meliklik ishchilar we aq yaqiliq ishchilar dégili bolmaydu. Bu ishchilarning 80 pirsenttin artuqini yenila déhqan ishchilar dések, mubalighe bolup ketmeydu.

Shundaq iken, 21-esir bilim igiliki dewride xitay némige tayinip ikkinchi derijilik iqtisad döliti bolup qaldi?

Xitay peqet ékspilatatsiyige tayinip ikkinchi derijilik iqtisad döliti bolup qalghan bolidu. Xitayda emgek küchining erzan bolushi, chet'el shirketlirining pul tépishida birdin-bir amil bolupla qalmay, paydini teng üleshküchi xitay dellallirining pul tépishidimu intayin muhim amil bolup qaldi.

Mesilen, xotende eslide ishlepchiqirish-qurulush armiyisi yoq idi, ular yéqinda guma nahiyiside 14-déwiziyini qurup chiqti. Qarataghiz yézisida yashaydighan Uyghur déhqanlirining yer-zéminini tartip élip, Uyghur déhqanliri ishlepchiqarghan paxta-chilan mehsulatlirini mejburiy bahada sétiwélipla qalmay yene, déhqanlardin 500yüendin 1000yüen'giche yer heqqi élip, Uyghur déhqanlirini ékspilatatsiye qildi.

Ishlepchiqirish-qurulush armiyisini merkez bashquridu. Uyghur déhqanliridin shiliwélin'ghan pul jungnenxeyning yanchuqigha kiridu. Shunga xitay ikkinchi derijilik “Bay” döletke aylandi. Buning üchün Uyghurning yanchuqi quruqdilip qaldi.

Ottura sherqte, mubada pelestinde bir ghérich yer üchün bir kishi ölse, dunya nezirini shu terepke aghduridu, emma mustemlike Uyghuristanda Uyghurlar yerdin, sudin, hayat yashash hoquqliridin ayrilip qéliwatidu, buninggha nezer aghduridighan dunya yoq!