Xitay-rusiye munasiwitige néme boldi?

“Ikki terepning hemkarliqi jeryanida mundaq ixtilaplarning otturigha chiqishi normal ehwal” dédi, bayanatchi jang yü.

Bu ixtilaplarni mubalighe qilipraq we bir az ashurupraq chüshendürsek bolmamdighandu? yene bir tereptin rusiye bilen xitayning soda munasiwiti emdila bashlan'ghan idi. Xitaylarning gépiche rusiye xitayning néfit bazirigha qiziqqanmish.

Rusiye bilen xitayning néfit soda munasiwetliri bashlanmay turupla ixtilaplar otturigha chiqti. Xitaygha qaratqan soda tijaritige munasip halda, rusiye alahide istratégiyilik meqsetlerni közde tutqanmu qandaq? rusiye terep xitay xam néfitning pulini tölimidi, deydu. Xitay terep bolsa, ikki döletning xam néfit sodisida téxnikiliq mesililer otturigha chiqti, deydu. Zadi qaysi rast? mu'awin wezir wang ji shen moskwagha bérip mesile hel qilmaqchi bolghanda, nöwetchi ayropilan tuyuqsiz bikar qilindi. Qarighanda chataq undaq ongay yerdin bashlanmighan bolsa kérek.

Rusiye sherqi sibiriyining tebi'iy gazini xitaygha éksport qilishni cheklep kelmekte. Analizchilar, eger rusiye bilen xitayning néfit-énérgiye soda munasiwetliride öz ara chüshinish, öz ara ishinish keypiyati yaritilmisa, ikki döletning kelgüsi uzaq zaman hemkarliqigha tesir yétidu déyishti. Rusiye bilen xitayning soda munasiwetliride énérgiye-néfit sodisi salmaq orunda turup kelgen.

Bügün néfit sodisida ikki terepning otturisida ixtilap körülgen iken, ikki dölet soda munasiwitining kelgüsini qandaq mölcherlesh mumkin?
Xelq'ara weziyetke qarisaq,xitay dölet bashliqi 8 dölet yighinigha chaqirilmidi yaki metbu'atlar yaki xitay tilliq tor betliri bu toghrida bir éghiz zuwan sürmidi. Qarighanda xitay 8 dölet yighinigha chaqirilmidila emes,hetta xitay chong dölet we ikkinchi derijilik iqtisad döliti depmu étirap qilinmidi.

2011-Yili 5-ayning 26-küni “Tengritagh” tor béti mundaq xewer qildi: bu yil 1-aydin bashlap rusiye yéngi yatquzulghan turuba arqiliq junggogha néfit aqquzdi...Biraq xam néfitning bahasi mesilisi boyiche ikki dölet otturisida ixtilap körüldi.

Mezkur radi'oning xewirige asaslan'ghanda, amérikida neshrdin chiqidighan “Siyasiy uchur géziti” ning xewiride؛ “8Chong sana'et döliti bashliqlirining aliy derijilik uchrishishida amérika prézidénti obama bilen rusiye prézidénti dmitriy médwédéf, bu ikki dölet birliship yawropada bashqurulidighan bombidin mudapi'elinish sistémisini qurushning ortaq charisini tépish heqqide ayrim pikirleshti.” dep körsetti.

Yuqirida rusiye bilen xitay otturisida néfit sodisida majira tughuldi. Töwende xitay hökümet bashliqi 8 sana'et döliti bashliqlirining yuqiri derijilik uchrishishigha qatnishalmidi, özini ikkinchi derijilik iqtisad döliti dep atiwalghan junggo emdi nede qaldi?

Amérika, xitay herbiy ishlar söhbiti ayaghlashqandin kéyin, “Dunya xewerliri tor géziti” ning xewer qilishiche, amérika teywen jem'iyitining sabiq re'isi purungji bügün mulahize élan qilip, jungxu'a min'gochilarning “Bir junggoda ikki dölet”, nezeriyisinimu, amérikining “Bir junggo siyasiti” nimu yéngilashni teshebbus qilip, ikki terep mesilisini hel qilishning eng yaxshi charisi “Ikki junggo” dep körsetti. Mundaq bolghanda xitayning “Bir junggo siyasiti”,“Teywen ezeldin junggoning ayrilmas bir qismi” deydighan sepsetiliri biraqla sugha chilashqan bolmamdu?

Méningche xitayche sepsetiler sugha chilashtila emes, hetta xitayning shtab bashliqi chin bin déning amérika ziyaritimu, xitayning 8 chong döletler qataridiki ornimu, xitayning nöwettiki tashqi siyasitimu, belki mumkinlik da'iriside xitay, rusiye munasiwetlirimu hemmisi dégüdek sugha chilashti.
Hazirdin qarighanda, xitaygha munasiwetlik dunyaning weziyitide we chong döletlerning öz ara bérip kélishliride alemshumul özgirish bolmisimu lékin az-tola özgirish boluwatidu. Qarighanda xitayning amérikidin we gherb dunyasidin kütken ümidimu sugha chilashqandek körünidu.

5-Ayning 18-küni aq sarayning güllük baghchisida admiral mollén bilen xitayning shtab bashliqi chin bindé muxbirlargha nutuq sözligende, chin bindé “Térrorizmgha qarshi turushta qosh ölchem bolmasliqi kérek” dégen idi, emdi chin bindéning ölchemlirimu sugha chilashqandek turidu.