шуңа уйғур өзиниң мәнпәити үчүн мидирлиған һаман җинайәтчи болуп қалиду.
қанун алдида һәммә адәм баравәр дәйдиған һекмәтни сахтилаштурған хитай мустәмликичилири җинайәтчи дәп қолға елинған уйғурларниң сот алдида өзиниң ана тили билән сотлинишиғиму йол қоймиди.
аталмиш җинайәтчи болуп қалған уйғурлар хитайниң аталмиш қануни алдида уйғур тилида сорақ қилинмайдиған, уйғур тилида җинайәт бекитилмәйдиған, уйғур тилида һөкүм елан қилинмайдиған, пәқәт хитай сотчилар җинайәткә җаза бекиткәндә уйғур тилиға тәрҗимә қилип оқуп беридиған сот қилиш шәкли, шәкли сот қилиш дәп, атилиду. чүнки, қанун ишлитиватқан тил уйғурниң тили әмәс. хитайниң қануни алдида җинайәтчи болуп қалған уйғур өзиниң ана тили-уйғур тили билән өзини ақлиялмайду.
2009-йили 5-июл үрүмчидә қанлиқ қирғинчилиқ йүз бәр гәндә, қолға елинған уйғурларни сот қилиш үчүн ичкири хитайдин сот коллегийиси чақирип келип, қара чапанлиқ хитай сақчиларни сорақ қилдуруп, уйғурлар хитай тилида сотлинидиған һақарәткә дучар болған иди.
уйғурум йәнә биливал! сениң вәтиниңгә таҗавуз қилип киргән бир милләт хитай, сени җинайәтчи дәп сотлаватиду. сотлиғандиму хитай тилида сотлаватиду. әсли ким җинайәтчи, таҗавузчи хитайму яки вәтәнниң игиси уйғурму? җинайәтчи айрилип қамап қоюлған уйғурниң саниниң көплүкидин, мустәмликә уйғуристанда сот қилишқа содийә йетишмәй, ичкири хитайдин сот қилишқа сот коллегийиси тәклип қилиш нөвәтчи рәһбәр җаң чүншйәнниң күндилик хизмити болуп қалди.
тәңритағ тор бити 8-айниң 11-күни хәвәр тарқитип, җаң чүншйән мәмликәтлик әдлийә министирлиқиниң муавин министири ву әййиңни, шинҗаңға чақиртип, әдлийә саһәси бойичә шинҗаңға көпләп ярдәм беришни тәләп қилди, дәп көрсәтти.
хитайниң 19 өлкисиму мустәмликичи хитай һакимийитиниң мустәмликә калониға айлинип, шинҗаңға киришигә әгишип, хитайниң мәркизи әдлийә министирлиқиму әдлийә системисиниң шинҗаңға ярдәм бериш хизмитини тәшкиллигән иди.
җаң чүншйән, муавин министир ву әййиңға тәклип берип:әдлийә мәмури хизмити бойичә тәдриҗий шинҗаңға ярдәм қилишини үмид қилди. бу дегәнлик уйғурларни нәқ мәйданда етип ташлисақму бу җаһанниң игиси йоқ, әмма йәнила уйғурларни қолға елишқиму тоғра келиду. қолға алғанда соал-сорақ қилимиз, шуңа ичкири хитайдин содийә йөткәп келимиз дегәнликму?
җаң чүншйән уйғурларни бастуруш сияситиниму ичкири хитайдин йөткәп келидиған болса, уйғурларни бастуридиған алаһидә һәрбий қисимларниму ичкири хитайдин йөткәп келидиған болса, уйғурларни сот қилидиған сот коллегийисиниму ичкири хитайдин йөткәп келидиған болса, уйғурларниң нопус тәркибини өзгәртиш үчүн көчмәнләрниму ичкири хитайдин йөткәп келидиған болса, ундақта җаң чүншйән җанаблири, уйғурлар зади немә қилиши керәк, уйғурларниң чиқиш йоли зади нәдә? чиқиш йолиниң қәйәрдиликини нөвәттә уйғурлар өзлири биливалди.