Mutexessisler: xitay türmidiki Uyghur mehbuslirining ichki organlirini élip köchürüwatidu

Xitay dunyadiki eng chong adem ichki ezalirini élip-sétish, köchürüsh baziri. Kishilik hoquq teshkilatlirining ilgiri sürüshiche, xitayda mehbuslar ichki organlarning asasliq kélish menbesidur. Gerche xitay hökümiti xelq'ara jama'etchilikning bésimida qanun chiqirip, ichki organ sodisigha cheklime qoyghan bolsimu, biraq ölüm jazasigha höküm qilin'ghan mehbuslarning ichki organlirini élishni men'i qilidighan héchqandaq qanun belgilimigen. Kishilik hoquq teshkilatlirining bildürüshiche, bu xil boshluq saqchi, türme, edliye we tébbiy sahedikilerning öz-ara til biriktürüp, mehbuslarning jismaniy we kishilik hoquqigha tajawuz qilishtek éghir ehwallarni keltürüp chiqarmaqta.

Amérika awam palatasi tashqi munasiwetler komitétining afriqa, yershari salametlik, kishilik hoquqni közitish ishlirigha mes'ul tarmaq komitéti 12‏-séntebir mexsus guwahliq bérish yighini chaqirip, xitay türmiliridiki diniy, siyasiy mehbuslarning ichki organlirini éliwélip sétish we köchürüsh mesilisi heqqide mutexessisler we kishilik hoquq teshkilatlirining pikrini alghan.

Jumhuriyetchi awam palata ezasi dana rohrabéykir we kirstofér simis riyasetchilik qilghan yighinda mutexessisler guwahliq bérip, xitayda ichki organ sodisi nahayiti payda tapidighan tijaret ikenliki, biraq ichki organlarning ölüm jazasi ijra qilinidighan mehbuslardinla emes, belki yene tirik mehbuslardinmu élinidighanliqini ilgiri sürgen. Tetqiqatchi we zhurnalist, “Démokratiyini qoghdash fondi jem'iyiti” namliq teshkilatning mutexessisi étan gutman yighinda guwahliq bérip, wijdan mehbuslirining ichki organlirini élish 1990‏-yilliri shinjang Uyghur aptonom rayonidin bashlinip, 2001‏-yilgha kelgende xitayning memliket miqyasigha kéngeygenlikini bildürgen. Uning ilgiri sürüshiche, gerche deslepki chaghda ölüm jazasi bérilip ijra qilin'ghan mehbuslarning ichki organliri élin'ghan bolsimu, biraq kéyinrek doxturlar tirik mehbuslarning ichki organlirini élishqa bashlighan.

Étan gutman, amérika awam palata ezalirigha bergen guwahliq sözide, özining 2006‏-yildin bashlap nurghun xitay kespiy tébbiy xadimlirini, qanun xadimlirini we xitayning emgek lagérlirida yétip chiqqan 50 din artuq mehbusni her tereplimilik ziyaret qilghanliqini eskertip: ularning sözlirini bir yerge jemlise, xitayda wijdan mehbuslirining ichki organlirini élish qilmishining qanchilik zor ikenliki otturigha chiqidu, dégen.

Gutmanning ilgiri sürüshiche, u ziyaret qilghan kishilerning biri, ürümchi sheherlik j x idarisining sabiq alahide saqchisi nijat abduréhim bolup, nijat abduréhim uninggha bir qétim özining bir xizmetdishining jaza meydanigha toxtitilip qoyulghan bir bolkiway opératsiye mashinisidin chiqqan “Dehshetlik chirqirighan” awazni anglighanliqini éytip bergen.

Gutman eskertip: u 1994‏-yildin bashlap, doxturlarning ichki ezalarni éliwélishi barghanséri keng qoyup bériliwatqanliqigha diqqet qilghan. Uning bir xizmetdishi bolkiway opératsiye mashinisidin chiqqan “Dehshetlik chirqirash” tin qorqup ketken. Ikki yildin kéyin türme bash doxturining nijatqa étirap qilishiche, mehbuslarning ichki organlirini opératsiye qilip éliwatqanda ölidighan ehwallar da'im yüz bérip turidighan hadise bolup qalghan iken.

Étan gutman yene, ürümchi tömüryol doxturxanisining sabiq doxturi enwer toxtining sözini neqil keltürüp, 1995‏-yili ürümchide ijra qilin'ghan bir ölüm jazasi heqqide toxtalghan. Uning ilgiri sürüshiche, shu qétimqi weqede oq mehbusning kökrikige qaritip étilghan, biraq uni öltürmigen. Mehbusning ichki organlirini saq élish üchün uning bedini hoshsizlandurulup, mehbusning titresh, bedini kiriship qélish ehwalining aldi élin'ghan. Enwer, bashliqining qattiq buyruqi bilen tirik mehbusning jiger we börikini opératsiye qilip alghan.

Étan gutman awam palata tarmaq komitétidiki guwahliq sözide yene, bir yash doxturning guwahliq sözini neqil keltürüp, bu yash doxturning bir qétim buyruqqa bina'en ürümchidiki melum bir türmining siyasiy mehbuslar solan'ghan bölümidiki mehbuslargha qan tekshürüshi élip barghanliqini bildürgen. Uning ilgiri sürüshiche, qan tekshürüsh yuqiri derijilik 6 neper kompartiye emeldarigha “Saghlam ichki organ” kérek bolup qélip élip bérilghan. Biraq qan tekshürüsh türmidiki resmiy ölüm jazasigha höküm qilinmighan mehbuslarni ensizlikke sélip, qan tekshürtüshke qarshi chiqqan.

Gutman yene, xitay emgek bilen özgertish lagérliridiki falun'gong muritlirining ichki organlirini élish mesilisi heqqide toxtilip, özining emgek lagérida yétip chiqqan 8 neper falun'gong muritini ziyaret qilghanliqi, ularningmu Uyghur mehbuslar duch kelgen mushu xil ehwalgha uchrighanliqini bildürgen.

Gutman: doxturlar köp hallardin herbiyler bolidu. Nahayiti köp qan ewrishkisi alidu. Andin meydini réntgén'gha salidu. Shuning bilen yene süydük ewrishkisi alidu we ashqazanni tekshüridu. Köp hallarda közning münggüz perdisini inichilik bilen tekshüridu.

Gutmenning ilgiri sürüshiche, da'iriler mehbuslargha bashqa salametlik tekshürüshi élip barmaydiken. U, özi élip barghan tekshürüsh we tetqiqatigha asasen, yéqinqi 8 yilda 65 ming falun'gong muritining ichki orgini éliwélip, ziyankeshlikke uchrighan, dep qaraydighanliqini bildürgen.

“Ichki organlarni mejburiy kechürüshke qarshi doxturlar teshkilati” ning bayanatchisi deymon noto awam palatasining charshenbe künki yighinida guwahliq bergen mutexessislerning biri. U, 2000‏-yildin bashlap xitayda ichki organ kechürüsh téz köpiyip, chet'ellik doxturlarni heyran qaldurghan. Uning ilgiri sürüshiche, 1999‏-yili xitaydiki ichki organ köchüridighan opératsiye merkezlirining sani 150 bolghan bolsa, 2007‏-yilgha kelgende 6 yüz nechchige yétip barghan. Biraq deymon noto, ölüm jazasigha höküm qilin'ghan mehbuslarning ichki orgini, bu jehettiki éhtiyajni qamdap kételmeydighanliqini eskertip, buning yene bir kélish menbesi barliqini bildürgen. Uning bildürüshiche, ichki organlarning yene bir kélish menbesi tirik kishiler iken.

U mundaq deydu: ular ichki organlirini teqdim qilidighan tirikler bolghandila, bu jehettiki éhtiyajni qamdiyalaydu. Bu ularning éhtiyajni qamdiyalishi üchün birdin-bir yol. Men tirik organ béghishlighuchilarni démekchi. Bezi ehwallarda ichki organ köchürüshning özi ölüm jazasini ijra qilishning bir xil métodi bolup qalghan.

Deymon noto sözining axirida awam palata ezalirigha xitab qilip, amérika hökümitini xitayning ichki organlarni toplash herikitini chongqurlap tekshürüshke yardem bérishke, bu jehettiki uchurlar bolsa élan qilishqa chaqirghan.

Yighinda awam palata ezasi kirstofér simis eskertip, xitayning adem ichki organlirini élish qilmishigha hazirgha qeder yéterlik diqqet qilinmighanliqini tenqidlep, buningdin kéyin bu mesilini xitayning asasliq kishilik hoquq mesilisi süpitide qarap ching tutushni telep qilghan.

Awam palata ezasi dana rohrabéykir bolsa, özlirining bundaq mesilige köngül bölmise, amérikining qandaq dölet we qandaq xelqqe aylinip qalidighanliqini tekitligen.