Ғулҗида бир уйғур сақал қойғанлиқи үчүн 5 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилинди

Уйғур әлиниң һәрқайси җайлирида қурулған тәкшуруш понкитлириниң биридә, қораллиқ хитай сақчи бир уйғурниң салаһийитини тәкшүрүп сорақ қилмақта.

Бу йил 52 яшлардики нуртай мәмәт ғулҗа шәһириниң йеңи һаят мәһәллисидә олтуридиған шәһәр нимкарлиридин болуп, тамчилиқ вә қошумчә киракәшлик қилиш билән тирикчилик қилидиған бир аилиниң атиси иди. У, буниңдин 3 йил бурун ғулҗа шәһәрлик җ х даирилири тәрипидин қолға елинған болуп, у хурапатлиқ қилиш, җәмийәт аманлиқ низамиға хилаплиқ қилиш билән әйибләнгән.

2007‏ - Йили ғулҗа шәһәрлик хәлқ сот мәһкимиси униң үстидин сот ачқан. Сот мәһкимиси җ х даирилириниң әйиблишини орунлуқ дәп қарап, уни хурапатлиқ қилғанлиқини муқимлаштурған һәм шу асаста 5 йиллиқ қамақ җазасиға һөкүм қилған. Нуртай мәмәтниң аяли халидә ханим радиомизниң зияритини қобул қилип, сотниң һөкүми һәққидә тохталди.

Бәзи анализчиларниң әскәртишичә, сақал - бурут қоюш мусулманларда сүннәт дәп қарилиду. Лекин, нуртай мәмәтниң делоси хитай әдлийә органлириниң исламдики бәзи сүннәтләрни хурапатлиққа бағлап, "җинайәт" орнида җазалаватқанлиқиниң типик өрникидур. Сот мәһкимисиниң һөкүмнамисидә нуртай хурапатлиқ қилиш билән әйибләнгән болсиму, лекин униң "җинайәт" шәкилләндүридиған қандақ конкрет иш - һәрикәтләрдә болғанлиқини чүшәндүрмигән.
 
Халидә ханим сотниң һөкүмидики хурапатлиқ "җинайити" пәқәт нуртай мәмәтниң сақал қойғанлиқидин ибарәт икәнликини илгири сүрди. У нуртай мәмәтниң наһәқчиликкә учриғанлиқини әскәртип, лекин, аилиниң иқтисади сәвәбләрдин юқири дәриҗилик сот органлириға әрз қилишқа мағдури йәтмигәнликини билдүрди.
 
Нуртай мәмәтниң җаза муддити тошушқа йәнә 2 йил вақит бар. У җаза муддитини шиходики бир түрмидә өтәватқан болуп, халидә ханим униң билән ахирқи қетим бу йил 3‏ - айда көрүшүп кәлгән. Халидә йолдишиниң саламәтлик әһвалиниң яхши әмәсликини байқиғанлиқини, даириләрниң уларни пәқәт 3 минутла көрүшүшкә рухсәт қилғанлиқини билдүрди.
 
Даириләр нуртай мәмәтни хитай җинайи ишлар қануниниң 62 - маддисиға асасән җазалиған болуп, хитайниң бу һәрикитини тәнқид қилғучилар диний әркинликкә мунасивәтлик дилоларни җинайи ишлар қануниға селип җазалашниң тоғра болмайдиғанлиқини, буниң хәлқара әһдинамиларға хилап болупла қалмай, делониң тәбиитигә хилап икәнликини илгири сүрмәктә. Биз мәзкур делоға даир тәпсилий учурға игә болуш үчүн йеңи һаят сақчиханисиға телефон қилған болсақму, лекин телефонға чиққан нөвәтчи хадим соаллиримизға җаваб беришни рәт қилди. Униң әскәртишичә, бу түрлүк сияси яки диний дилоларни шәһәрлик дөләт аманлиқ әтритидин соришимиз керәк икән.

Хитайниң диний әркинлик хатириси америка вә хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң изчил тәнқидигә учрап келиватқан саһәләрниң биридур. Америка дөләт ишлири министирлиқи вә хәлқара диний әркинлик комитети елан қилған бу һәқтики доклатларда, хитайниң тинч диний паалийәтләр билән зораванлиқ һәрикәтлириниң чәк - чегрисини аҗратмай, қара - қоюқ бастуруватқанлиқи тәнқидләнгән.

Лекин, хитай һөкүмити бу түрлүк тәнқидләрни рәт қилип, хитайда диний әркинликниң қануни капаләткә игиликини әскәртип кәлгән иди. Җуңго иҗтимаий пәнләр академийиси йеқинда "диний әркинлик көк ташлиқ китаби" елан қилип, уйғур, тибәт қатарлиқ милләтләрниң диний әркинликтин бәһриман болуп келиватқанлиқини илгири сүргән.

Әнглийиниң лондон шәһиридики уйғур вәзийәт анализчиси әнвәр тохти әпәнди, ғулҗа шәһәрлик сотниң нуртайни җинайи ишлар қануниға селип җазалиғанлиқини муһакимә қилип, лекин бу йәрдики негизлик мәсилә нуртайға берилгән җазаниң еғир - йениклики әмәс, әң муһими хитайниң сақал - бурут қойғанларни җазалаштики муддиаси дәп көрсәтти. Әнвәр тохтиниң әскәртишичә, хитайниң чүмбәл тартқан аяллар, сақал - бурут қойған кишиләрни хурапатлиқ билән әйибләп җазалишидики муддиаси уйғурларға қаратқан писхилогийилик бесимни күчәйтиштур.

Халидә ханим әйни чағда йолдишиниң сотиға қатнишалмиғанлиқини билдүрди. Униң әскәртишичә, у әйни чағда йүзигә чүмбәл тартип йүрүдиған диндар аяллардин болғанлиқи үчүн, сот мәйданиға киришкә җүрәт қилалмиған. Лекин, халидә ханим һазир чүмбилини еливетишкә мәҗбур болғанлиқини, асасий қатлам вә сақчихана хадимлириниң пат - пат униң өйигә келип, барған - кәлгән йәрлирини сүрүштүрүп туридиғанлиқини билдүрди.

Юқиридики аваз улинишидин, бу һәқтики мәлуматимизниң тәпсилатини аңлайсиләр.