Xitay da'iriliri, ramizan éyida jem'iyet muqimliqigha kapaletlik qilishni hemmidin muhim orun'gha qoyup ijra qilish heqqide yolyoruq chüshürgendin kéyin, Uyghur élining herqaysi jaylirida nazaret we tekshürüshni kücheytish, mesile sadir bolghan haman qattiq qolluq bilen bir terep qilish, bix halitide yoq qilish dégen'ge oxshash charilirini ijra qilmaqta.
Radi'omiz muxbirliri Uyghur élining herqaysi wilayet, sheher, nahiye, we yéza - kentlirigiche ramizan mezgilide yolgha qoyulghan tüzüm - belgilimilerning qattiq qolluq bilen ijra qiliniwatqanliqigha a'it pakitlarni qolgha chüshürdi.
Melumatlardin ashkarilinishiche, aqsu wilayiti ma'arip idarisi kucha nahiyiside pütün mektep oqughuchilirini roza tutmasliqqa mejburlap, hetta ularni tamaqlinishqa zorlap, oqughuchilarning roza tutqan - tutmighanliqini éniqlighan.
Atush sheherlik radi'o - téléwiziye idarisi ramizan éyi munasiwiti bilen mexsus uqturush chüshürüp, ikki xil tüzüm békitken. Tüzümde 24 sa'et nöwetchilik qilish arqiliq bayqalghan mesililerni derhal bix halitide bir terep qilish, partiye ezaliri we ularning a'ile - tawabi'at we perzentlirining roza tutushini qattiq cheklesh, meschitlerde namaz oqushigha qet'iy yol qoymasliq, tüzümge xilapliq qilghuchilargha éghir jaza bérish, bu arqiliq muqimliqni qolgha keltürüsh xizmetlirini teltöküs we toluq élip bérishqa kapaletlik qilish qatarliqlar otturigha qoyulghan.
Bu heqte igiligen melumatlardimu, da'irilerning atush shehiridiki réstoran we ashxanilarni normal tijaret élip bérishqa mejburlighanliqi heqqidiki pakitlargha érishtuq.
Radi'omiz muxbiri yene, ghulja shehirining yéngi hayat mehellisidiki 52 yashliq nurtay memetning 2007 - yili saqal qoyghanliqi üchün 5 yilliq qamaq jazasigha höküm qilin'ghanliqini pash qilghan idi.
Dunya Uyghur qurultiyi tetqiqat merkizi, radi'omiz igiligen uchurlargha asasen, ichkirilep matériyal toplap, birleshken döletler teshkilati diniy ishlar komitétini öz ichige alghan barliq diniy teshkilat we kishilik hoquq teshkilatliri shuningdek islam döletlirige Uyghurlarning nöwettiki diniy weziyitini anglitidighanliqini bildürmekte.
D u q tetqiqat merkizining re'isi ümid agahi ependi, xitay hökümitining Uyghurlar üstidin yürgüzüwatqan diniy siyasitini tenqid qildi.
Xitay hökümitining Uyghurlarning örp - adet, diniy erkinlikini cheklesh bilen bille, islam döletliri bilen intayin qoyuq munasiwet ornitip, özini xuddi islam dunyasigha hésdashliq qiliwatqan bir dölettek körsitip, ichki jehettin bolsa Uyghurlarni ézip yoq qilish siyasiti yürgüzüwatqanliqini, shunga musulman ellirige xitayning bu xil héle - mikirlirini échip tashlash kéreklikini bildürgen ümid agahi ependi yene, xitayning eslide musulman dunyasining düshmini ikenlikini, xitayning yalghuz Uyghurlar emes, pütkül musulman ehlining dinini kemsitiwatqanliqini bildürüdighanliqini éytti.
Ümid ependi yene, xitay hökümitining her yili ramizan éyida, hej pa'aliyitide xitay hökümitining qanchilighan Uyghurlargha bihude yolsizliq qilip, ularning hej qilish erkinlikige cheklime qoyidighanliqini, hej guruppisi uyushturup özi ishench qilghan, xitayning partiye - siyasitini maxtaydighan bir guruppa kishilirini hej qildurudighanliqini, eksinche özliri teripidin uyushturulghan hej guruppisigha qétilmighan Uyghurlarni, mekke shehiridin yalap qayturup élip kétiwatqanliqini bildürmekte.
Ümid agahi ependi, xitay hökümitining héchqandaq jinayet ishlimigen, saqal qoyghan nurtay memetni peqet saqal qoyghanliq seweblik 5 yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqini, islam dinini éghir derijide kemsitidighan bu xil qilmishni choqum jahan ehlige anglitish kéreklikini otturigha qoydi.
Xitay, izchil türde "dölitimizde xelqning diniy erkinliki teltöküs kapaletke ige" dep teshwiq qilghandin sirt, diniy erkinlik toghrisida mexsus "kök tashliq" kitab élan qilghan idi. Ümid agahi ependi sözide, "sherqiy türkistanda meschitler sélin'ghan, lékin uninggha kishilerning kirip ibadet qilishi qattiq cheklen'gen" dédi.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.
