Italiyide chaqirilghan 'tinchliq we ilim - pen' namidiki ilmiy yighinda Uyghurlarni radi'aktipliq bulghinishtin qutquzush mesilisi otturigha qoyuldi
Muxbirimiz erkin
2010.09.29
2010.09.29
Bezi Uyghur siyasi pa'aliyetchi we kespiy xadimliri xelq'ara jem'iyetni yadro sinaqlirining Uyghurlarda peyda qilghan jismaniy buzghunchiliqigha diqqet qilishqa chaqirip, xitay hökümitidin radi'aktipliq bulghinishqa uchrighan Uyghurlarni heqsiz dawalash telep qiliwatidu. Bu mesile charshenbe küni italiyide bashlan'ghan "tinchliq we ilim - pen "namidiki ilmiy yighinda otturigha qoyulidighan témilarning biridur.
Italiyining shimalidiki rowérito shehiride italiyidiki muhit we radi'aktipliq bulghinishqa qarshi ammiwi teshkilatlirining sahipxanliqida chaqirilghan "tinchliq we ilim - pen" dégen témidiki xelq'ara ilmiy muhakime yighini charshenbe küni bashlandi. Bu qétimqi yighinda nuqtiliq muzakire qilinidighan téma yadro qorallar siniqining tesiridin radi'aktipliq bulghinishqa uchrighan xelqlerning hazirqi ehwali we ulargha qandaq yardem bérish mesilisidur.
Hemmige melum bolghinidek burun britaniye impériyisining asasliq yadro qorallar sinaq meydani awstraliyide bolup, oxshashla tarim oymanliqidiki lopnur xitayning yadro qorallar sinaq meydani idi. En'gliye buningdin xéli burunla yadro qorallar siniqi élip bérishni toxtatqan. Xitay 1997 - yildin bashlap yadro siniqi élip bérishni toxtatqan bolsimu, lékin 30 nechche yilliq yadro siniqi keltürüp chiqarghan radi'aktipliq bulghinishning tesirini tazilash heqqide hazirgha qeder jiddi tedbir élip baqmighan idi. Shu munasiwet bilen Uyghurlar we awstraliyilikler bu qétimqi yighinda doklat béridighan asasliq méhman süpitide chaqirilghan idi.
Yighinning échilish murasimi charshenbe küni kech sa'etlerde rowérito shehiridiki bir kulubning zalida ötküzülgen bolup, yighinning asasliq kün tertipi ete peyshenbige orunlashturulghan. Yighin'gha yawropa we dunyaning nurghun elliridin ilim sahesidiki zatlar, mutexessisler, muhitni qoghdighuchi teshkilatlar we bu sahediki aktiplar ishtirak qildi. Yighinda Uyghurlarning radi'aktipliq bulghinishqa uchrash ehwali we buning Uyghurlarda peyda qilghan jismaniy ziyanliri heqqidiki en'gliyide yashaydighan Uyghur pa'aliyetchiliridin enwer toxti ependi béridu. Enwer toxti burun ürümchi tömüryol doxturxanisida ishligen bolup, u bu jeryanda Uyghurlardiki radi'aktipliq bulghinish üstidin mexsus tetqiqat élip barghan.
Enwer toxtining eskertishiche, xitayning lopnurdiki 30 nechche yilliq yadro sinaqliri peyda qilghan radi'aktipliq bulghinish Uyghurlarning salametlikige éghir tesir körsetken. Nöwettiki Uyghurlarda rak késellikining köplüki buning netijisi bolup, buning tesiri 100 yilghiche tügimeslik mumkin. U, gerche xitay hökümiti yéqinqi yillardin béri yadro siniqigha qatnashqan xitay herbiylirige tölem puli we dawalash rasxoti ajratqan bolsimu, lékin yadro siniqining ziyankeshlikige uchrap, salametliki kardin chiqqan yerlik Uyghurlarni körmeske séliwatqanliqini bildürdi.
Enwer toxtining eskertishiche, u rowéritodiki "tinchliq we ilim - pen" namliq yighinda bu mesilini otturigha qoyup, xelq'ara jem'iyetni bu mesilige köngül bölüshke chaqiridiken hem xitay hökümitining Uyghurlargha dawalash rasxoti ajritishini telep qilidiken.
Mutexessislerning eskertishiche, tarim oymanliqi égiz taghlar bilen qorshalghan bolup, yadroluq partlitishtin kélip chiqqan radi'aktipliq chang - tozanglar yiraqqa kételmeydu. Uning üstige tarim oymanliqida yamghur - yéshin az bolup, yadro chang - tozanglirini yuyup kétish tes. Netijide bu yadro chang tozanglirining uzun waqit hawada leylep yürüshini keltürüp chiqirip, uning radi'aktipliq buzghunchiliq qilish küchini ashurghan. Bu atom bombilirining bezilirining weyran qilish küchi we radi'aktipliq éléméntlarni tarqitish iqtidari amérika 1945 - yili xéroshimagha tashlighan atom bombisidin 300 hesse küchlük bolup, bu sinaqlarning beziliri yer üsti we hawa boshluqida élip bérilghan.
Xitay 1964 - yili lopnurda tunji atom bombisini partilatqandin tartip, 1997 - yili yadro siniqini toxtatqan'gha qeder bolghan 33 yilda zadi qanche kishining radi'aktipliq bulghinish sewebidin ölgenliki, qanchilik kishining méyiplikke we késellikke muptila bolghanliqi we shundaqla yadro sinaqlirining muhitqa bolghan tesiridin qanchilik kishining zexmetke uchrighanliqi melum emes. Bu heqte chet'ellik tetqiqatchilar bezi qiyaslarni otturigha qoyghan bolsimu, lékin xitay hökümiti bu mesilini hazirgha qeder mexpiy tutup kéliwatidu.
Enwer toxtining eskertishiche, yighinda otturigha qoyidighan yene bir muhim mesile tarim oymanliqigha yadro exletlirini kömüsh mesilisi bolup, u bu mesile yerlik Uyghurlarning salametlikige ziyan séliwatqan xelq'ara jem'iyet diqqet qilishqa tégishlik yene bir mesile ikenlikini bildürdi. Enwer toxti, gerche xitay hökümiti 1997 - yili yadro siniqi élip bérishni toxtatqan bolsimu, lékin teywen qatarliq bezi dölet we rayonlar xitaygha pul bérip, yadro istansisi we bashqa yadro esliheliridin chiqqan yadro exletlirini tarim oymanliqigha kömüwatqanliqini agahlandurdi.
Lékin bu enwer toxtining tunji qétim bu türlük yighin'gha qatniship, tarim oymanliqining radi'aktipliq bulghinishi we buning Uyghurlarda peyda qilghan salametlik mesilisi heqqide doklat bérishi emes. U, 2009 - yili 8 - ayda shiwétsariyining bazil shehiride chaqirilghan 19 - nöwetlik xelq'ara fizikichilar we yadro urushidin saqlinish qurultiyigha qatniship, tarim oymanliqining radi'aktipliq bulghinishi we ékologiyilik buzghunchiliqi hem Uyghurlarning salametlikige körsetken tesiri heqqide doklat bergen idi.
Yuqiridiki awaz ulinishidin, bu heqtiki melumatimizning tepsilatini anglaysiler.