RFA/Oyghan
Қазақистандики атақлиқ уйғур шаири, 82 яшлиқ абдуғопур қутлуқофниң әслишичә, у, 1975-йили язда әйни вақиттики қирғизистан совет сотсиялистик иттипақдаш җумһурийитиниң пайтәхти фрунзе, йәни һазирқи бишкәк шәһиридә яшайдиған совет иттипақиниң 1944-1949-йиллири арисидики уйғур дияридики миллий азадлиқ инқилаб ишлириға мәхсус әвәткән разведка хадими дохтур һаким җаппар яруллабекоф билән униң өйидә өткүзгән сөһбәтниң темиси әхмәтҗан қасими қатарлиқ миллий инқилаб рәһбәрлириниң тәқдиригә мунасивәтлик мәхпийәтликкә аит болған.
Абдуғопур қутлуқофниң әслишичә, һаким җаппар өзиниң абдуғопур қутлуқофни чақиртип келиштики сәвәбниң әхмәтҗан қасими қатарлиқларниң трагедийәлик қисмәтлиригә аит сирларни униңға ейтип берип, кейинки әвладларға ашкарилаш үчүн икәнликини ениқ ейтқандин кейин сөзини әхмәтҗан қасими қатарлиқларниң 1949-йили, 8-айниң 23-24-күнлири ғулҗадин айрилип, алмутаға йетип кәлгән күнләрдә москвадин кәлгән совет иттипақиниң юқири дәриҗилик рәһбирий вәкилиниң улар билән өткүзгән кәскин муназирилик сөһбитидин башлиған. Чүнки у шулар билән москва вәкили арисидики сөһбәткә тәрҗиманлиққа селинған, бу 1949-йили, 8-айниң 24-күнидики вәқә иди.
Һаким җаппар бу тәрҗиманлиқта әхмәтҗан қасими, генерал исһақбек муноноф вә башқиларниң һәр бир сөзини русчиға сөзму-сөз тәрҗимә қилип бәргән һәм москва вәкилиниң сөзлириниму бирму-бир уйғурчиға тәрҗимә қилғанлиқи үчүн уларниң һәрбир сөзлириниң толуқ есидә сақланғанлиқини ейтип, бирму-бир баян қилған.
Һаким җаппарниң ейтишичә, москва вәкили әхмәтҗан қасиминиң бейҗиңдики хитай мәмликәтлик сиясий мәслиһәт кеңишиниң йиғиниға қатнишиши вә бу йиғинда хитай компартийәси рәһбәрлиригә өзлириниң һечқандақ сиясий шәрт вә тәләплирини қоймай, хитай компартийәсиниң барлиқ сиясий программилириға шәртсиз бойсунуши керәкликини ейтқан. Бирақ, әхмәтҗан қасими бундақ қилмайдиғанлиқини вә өзлириниңму тәләплирини оттуриға қойидиғанлиқини, йәни «мустәқиллиқ пикрини ейтип», москва вәкилиниң тәклиплирини рәт қилған.
Совет иттипақиниң 1944-1949-йиллири арисида ғулҗида паалийәт қилған разветчики, дохтур һаким җаппар шаир абдуғопур қутлуқоф қатарлиқларға сөзләп бәргән бу тәпсилатни охшашла 1944-1949-йиллардики миллий азадлиқ инқилаб қатнашқучиси, миллий армийә капитани, 1960-1990-йиллири өзбекистанда яшиған уйғур алими асим бақиғиму сөзләп бәргән болуп, асим бақи һаким җаппарниң сөзләп бәргән бу сирлирини өзиниң «хунзирлиқ» намлиқ китабидиму тәпсилий баян қилға иди. Йәни, һаким җаппарниң абдуғопур қутлуқофқа сөзләп бәргән мәзкур сөһбәт җәряни билән асим бақиға сөзләп бәргән сөһбәт җәряни асасән охшашлиққа игидур.
Қирғизистанниң бишкәк шәһиридә яшайдиған, қирғизистан дөләт университетиниң дотсенти, уйғур тарихи вә пәлсәписи тәтқиқатчиси, 1949-йили әхмәтҗан қасими қатарлиқлар билән биргә һаятидин айрилған ашу 8 кишиниң бири абдурешит иминниң оғли әкбәрҗан бавудоноф мәзкур вәқә һәққидә өз пикрини баян қилип, һаким җаппар сөзләп бәргән ашу алмутадики сөһбәткә, әхмәтҗан қасими қатарлиқларниң уйғур хәлқиниң сиясий мәнпәәтлиридә чиң турғанлиқиға ишинидиғанлиқини билдүрди.
Совет иттипақиниң 1944-1949-йилларда ғулҗада туруп, шәрқий түркистан миллий азадлиқ инқилабини тәшкилләш, алақилишиш вә башқа хизмәтлиригә йеқиндин арилашқан һаким җаппар яруллабекофниң әхмәтҗан қасими билән москва вәкилиниң 1949-йили, 24-авғуст күни алмутада өткүзгән сөһбити һәққидики мәлуматлирини дәлилләйдиған совет иттипақи вә яки хитай тәрәп һечқандақ бирәр һөҗҗәтни елан қилмиған болуп, бундақ бир мәхпий сөһбәтниң болғанлиқи пәқәт һаким җаппарниң баянлири арқилиқ уйғур мәнбәлиридила көрүлиду.
Абдуғопур қутлуқофниң ағзидин мәзкур сөһбәтниң мәзмунлириниң давамини келәркин қетимда аңлайсиләр.
Бу улиништин программиниң толуқ тәпсилатини аңлаң.
