Almutada Uyghur alimlirining bir yürüsh Uyghur tarixi eserliri yoruq kördi

Almutadiki “Mir” neshriyat teripidin “Qazaqistan we merkiziy asiyaning tarixi we medeniyiti boyiche sherqiy türkistan menbeliri (18-esir - 20-esirning béshi)” namliq kitabning muqawisi.

Almutadiki “Mir” neshriyat teripidin “Tarixiy menbelerdiki merkiziy asiya tarixining impériyelik dewri (18-esir - 20-esirning béshi)” namliq kitabning muqawisi.

Yéqinda almutadiki “Mir” neshriyat teripidin “Külliyati xushhal ghéribi”, “Tarixiy menbelerdiki merkiziy asiya tarixining impériyelik dewri (18-esir - 20-esirning béshi)” we “Qazaqistan we merkiziy asiyaning tarixi we medeniyiti boyiche sherqiy türkistan menbeliri (18-esir - 20-esirning béshi)” namliq kitablar yoruq kördi. Mezkur ilmiy eserler qazaqistan bilim we pen ministirliqining ilim-pen komitéti r. Süléyménof namidiki sherqshunasliq instituti qarmiqidiki Uyghurshunasliq merkizining alimliri teripidin teyyarlandi.

Igilishimizche, Uyghurshunasliq merkizi eyni waqitta qazaqistan penler akadémiyesi qarmiqida 1986-yili qurulghan Uyghurshunasliq instituti asasida wujudqa kelgen. Merkezni 1996-yildin 2007-yilghiche Uyghurshunas alim, pelsepe penlirining doktor namzati kommunar talipof, andin uni hazirghiche tarix penlirining doktori, proféssor risalet kerimowa bashqurmaqta.

Radiyomiz ziyaritini qobul qilghan r. Süléyménof namidiki sherqshunasliq instituti Uyghurshunasliq merkizining bash ilmiy xadimi, tarix penlirining doktori ablehet kamalofning éytishiche, mezkur merkez alimliri teripidin Uyghurshunasliq penining her xil mesililirige béghishlan'ghan bir qatar ilmiy emgekler neshr qilin'ghan. Bu emgeklerde merkiziy asiya, qazaqistan we Uyghur élining ötmüsh tarixi, étnomedeniyet, siyasiy, iqtisadiy mesililiri yorutulghan. U “Külliyati xushhal ghéribi” namliq emgekte 19-esirde yashap ijat etken Uyghur xelqining klassik sha'iri, meripetperwer alim xushhal ghéribining hayati we ijadiy pa'aliyitining yorutulghanliqini, edib ghezelliri, ruba'iylirining, chistanliri we bashqimu shé'iriy eserlirining qazaqistanda tunji qétim neshr qilin'ghanliqini, emgekning türkiy tilliq xelqler arisidiki tarixiy we medeniy munasiwetlerning tarixini tetqiq qilishta muhim menbe bolup xizmet qilidighanliqini tekitlidi. U yene bu emgekning özbékistanliq alim, tarix penlirining namzati amanbek zhelilof bilen hemkarliqta neshr qilin'ghanliqini otturigha qoydi.

Ablehet kamalof “Tarixiy menbelerdiki merkiziy asiya tarixining impériyelik dewri (18-esir - 20-esirning béshi)” dégen kitabning ilmiy yéngiliqi heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Bu emgek shu mawzuda ötken ilmiy muhakime yighini asasida neshr qilin'ghan. Uningda orun alghan sherqshunas alimlarning maqaliliri merkiziy asiya xelqlirining tarixi we medeniyiti boyiche menbelerning tekshürüshke béghishlan'ghan. Bu menbeler asasiy jehettin 18-esirdin 20-esirning béshigha te'elluq bolup, bu dewrde merkiziy asiya rayoni rusiye we xitay impériyelirining qol astida bolghan idi. Emgekte omumen nezeriyewi mesililer qaralghan. Shu waqitta mozhut bolghan impériyelerning siyasiy ehwaligha chüshenche bérilip, shu waqitta hem shu merkiziy asiyada peyda bolghan menbelerning til, edebiyat, tarix, medeniyet, yazma we maddiy jehetlerdiki mesililiri qarilidu. Tetqiqatchilar bu mesililerni yorutush arqiliq merkiziy asiya oxshash chong bir rayondiki xelqlerning etrapta yüz bériwatqan weqelerge we jeryanlargha bolghan közqarashlirini, omumen bu rayondiki weziyetni körsitip béridu”.

Ablehet kamalofning éytishiche, Uyghurshunas alimlar öz tetqiqatlirida qazaqistan we Uyghur diyari térritoriyeliride yüz bergen weqelerni da'im merkiziy asiyaning omumiy weziyiti bilen zich baghlinishta tekshürüp kelgen. Uning qarishiche, Uyghurshunasliq merkizi teripidin neshr qilin'ghan nöwettiki “Qazaqistan we merkiziy asiyaning tarixi we medeniyiti boyiche sherqiy türkistan menbeliri (18-esir - 20-esirning béshi)” namliq eserning asasiy meqsitimu shu iken. Ablehet kamalof bu heqte mundaq dédi: “Bu ilmiy eserde öz waqtida sherqiy türkistanda meydan'gha kelgen ereb yéziqidiki kona we Uyghur tilliridiki qolyazmilar tetqiq qilinidu. Bu yerde shundaqla bezi yadikarliqlar we siyasetchilerning ilmiy emgeklirimu menbe süpitide qaralghan. Mushu kün'giche ularning beziliri tekshürülmigen hem ilmiy obyékt süpitide tetqiq qilinmighan. Bu ilmiy eser tarix, sherqshunasliq, filologiye, medeniyetshunasliq qatarliq penler mutexessislirige, shundaqla qazaqistan we sherqiy türkistan tarixi bilen qiziqquchilargha mölcherlen'gen”

Abay namidiki qazaq milliy pédagogika uniwérsitétining dotsénti gülnare awutowaning tekitlishiche, hazir rusiyening sankt-pétérburg, tajikistanning düshenbe, özbékistanning tashkent sheherliridiki kutupxanilarda téxi tetqiq qilinmighan menbeler köp iken. Ularning ichide Uyghurlarningmu tarixi we medeniyitige a'it matériyallarni tépish mumkin iken. U qazaqistanliq Uyghurshunas alimlarning bu yönilishte aktip izdiniwatqanliqini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Kéyinki waqitlarda Uyghurshunasliq merkizi alimliri teripidin köpligen ilmiy emgeklerning neshr qilin'ghanliqi bizge yaxshi melum. Men özüm shu merkezde ishlep yürgen chaghlirimda köpligen ilmiy layihilerge qatniship, shu layihilerning netijilirini kolléktip monografiye süpitide neshr qilghan iduq. Uyghurshunasliq merkizi teripidin uyushturulghan ilmiy muhakime yighinlirida oqulghan doklatlarmu ayrim toplam bolup neshr qilindi. Yéqinda yoruq körgen ‛tarixiy menbelerdiki merkiziy asiya tarixining impériyelik dewri‚ namliq emgek shuning bir delili dep oylaymen. Emdi ‛qazaqistan we merkiziy asiyaning tarixi we medeniyiti boyiche sherqiy türkistan menbeliri (18-esir- 20-esirning béshi)‚ namliq kitabta Uyghurshunasliq merkizining xadimliri tarixchilar risalet kerimowa, ablehet kamalof, zulfiye kerimowa, iqtisadshunas güljahan hajiyéwa, filologlar xalminem mesimowaning ilmiy maqaliliri orun alghan. Bu kitabta sherqiy türkistan tarixi, Uyghurlarning ötmüshi, medeniyiti boyiche qiziqarliq matériyallarni tépishqa bolidu”.

Gülnare awutowa qazaqistan Uyghurshunaslirining kélechekte bashqimu memliketlerdiki alimlar bilen hemkarliship, téxi tetqiqat obyékti bolup ülgürmigen mesililerni tetqiq qilishini ümid qildi. U yene pütkül dunya Uyghurshunaslirining qatnishishi bilen chong bir ilmiy muhakime yighinini uyushturushning muhimliqini otturigha qoydi.