Exmet igemberdi: men shahit bolghan Uyghur qismetliri (15) : türme paji'eliri we ijadiyetliri

Awstraliyede yashaydighan 86 yashliq péshqedem Uyghur ziyaliysi, sha'ir exmet igemberdi ependi özi shahit bolghan Uyghur qismetliri heqqidiki aghzaki tarixiy bayanlirining bu qétimliq qismida özining 1978-1979-yilliri arisida xitay kompartiyesining Uyghur aptonom rayonluq jama'et xewpsizliki nazaritining türme kömür kanida ishlesh jeryanida körgen paji'elik weqeler we türme hayatidiki shé'iriy ijadiyetliri heqqide toxtaldi.

 Eyni waqitta jama'et xewpsizlik nazariti ürümchi shehiri yénidiki michüenning lusawgo dégen yérida bir kömür kan qurghan bolup, mezkur kömür kanda pütünley mehbuslar heqsiz we mejburiy ishqa sélin'ghan. Bu kömür kanda ishleydighan mehbuslarning köpini Uyghurlar teshkil qilghan bolup, kanning shara'itliri nahayiti nachar idi. Kömür qézish jeryanlirida ölüm-yétim hadisiliri da'im yüz bérip turatti. Hetta kömür kan bashliqliri mehbuslarni eng xeterlik ishlargha, mehbuslarning késel bolushigha qarimay ularni ishleshke mejburlaytti. Ölgen Uyghurlar üchün héchqandaq tölemmu bérilmeytti. Emma xitay mehbuslar ölse ularning a'ilisige tölem bériletti, ularning ichkiri xitaydiki a'ile ezaliri yötkep chiqilip nopusqa orunlashturulatti.

Exmet igemberdi ene shu 10 yilliq qiyin türme hayatida öz edebiy ijadiyitini dawamlashturghan bolup, türmide qeghez, qelem bérilmigenliki üchün u shé'iriy ijadiyetlirini kallisida yézip yadliwélish usuli qollinip, 2000 misra etrapida shé'irni ene shundaq shekilde xatiriligen. Emma u 1978-1979-yili türme kömür kanida ishlesh jeryanida qismen qeghez ishlitish pursitige ige bolup, kéchiliri kallisidiki shé'irlirini qeghezge chüshürgen. Kömür kanning sirtqa soda ishliri bilen chiqidighan bir xadimi bu shé'irlarni mexpiy türde sirtqa élip chiqip ketken, axirida abdukérim hesen isimlik exmet igemberdidin burunraq türmidin qoyup bérilgen kishi bu shé'irlarni toplap köchürüp, exmet igemberdi chiqqandin kéyin qoligha tapshurghan. Netijide türmide yézilghan bu qan-yashliq shé'irlar ene shu pidakarlarning yardimi bilen saqlinip qalghan hem bir qismi chet'ellerde yoruq körgen.