Tagh-kan inzhénérining töhpisi_Uyghur tarix we medeniyet qamusi

 Özi tagh-kan inzhénérliqi saheside közge körün'gen mutexessis, piroféssor bolsimu, lékin hayatining yene bir zor qismini Uyghur tarixi, medeniyiti, omumen Uyghur xelqini tetqiq qilish, Uyghurlar heqqide omumyüzlük melumatlarni toplash, retlesh we bularni rus tilida neshr qilip, bu melumatlarni rus we bashqa xelqlerge tonushturushtiki körünerlik töhpikar abdullajan samsaqof ependi hazir almuta shehiride ijad qilmaqta. Qazaqistandiki énsiklopédiye eserlirini neshr qilidighan “Aris” neshriyati teripidin rus tilida tarqitilghan 620 betlik “Uyghurlar: énsiklopédiyelik melumatlar” uning nopuzluq esiri hésablinidu. Mezkur énsiklopédiyege 600 din artuq tarixiy we bügünki dewr Uyghur serxillirining ömür bayanidin bashqa yene Uyghur tarixi, medeniyiti, edebiyat-sen'iti, örp-adetliri we bashqa 10 nechche xil sahege a'it 400 parchidin artuq maqale kirgüzülgen bolup, bularning %80 tin köpreki biwasite aptorning qelimige mensuptur. Bu, Uyghur qamuschiliqidiki ilmiyliki yuqiri we mezmuni bolghan bolghan qimmetlik eser hésablinidu.

Abdullajan samsaqof 1948-yili ürümchide Uyghur ziyaliysi a'iliside tughulghan bolup, dadisi eyni waqittiki “Shinjang ma'aripi” zhurnilining bash muherriri abdurusul hemdulla samsaqi idi. Ular 1959-yili sowét ittipaqigha köchüp chiqip, almutagha yerleshken. Ürümchide 4-sinipqiche Uyghurche ma'arip terbiyesi körgen abdullajan kéyinki barliq ma'arip terbiyesini almuta we tashkentlerde rus tilida aldi. U oxshash waqitta yene herbiy kafédrada herbiy terbiyemu élip, sowét armiyesining létinanti derijiside rusiye, ukra'ina we bashqa jaylardiki sowét tanka qoshunlirida izwot we rotilargha komandirliq qildi.

 Tagh-kan inzhénéri kespi boyiche mutexessis abdullajan samsaqof 1970-1990-yillarda moskwa, tashkent, almutalardiki tagh-kan, hidrologiye qurulushlirini layihelesh orunlirida xizmet qildi hetta 1980-yillarda sowét hökümiti teripidin mongghuliyege ewetilip, 5 yil u yerde layihelesh xizmiti bilen shughullandi. Mana shu mongghuliyediki üch yil jeryanida u qedimi Uyghur we qedimki türkler tarixigha a'it tash abidilerni we bashqa nurghun yadikarliqlarni körgendin kéyin, uningda Uyghur xelqining tarixi we medeniyitige bolghan qiziqish birdinla yuqiri kötürüldi. U, toxtimay izdinip her türlük tetqiqat eserlirini oqup we öginip kéyinki waqitlardin bashlap Uyghur we medeniyiti heqqide maqalilerni yézip élan qilishqa kirishken.

 Abdullajan samsaqof ependi Uyghur élidimu köp qétim ziyaretlerde bolghan, bolupmu u turpan karizliri heqqide mexsus tetqiqat élip barghan.

 U, toxtimay matériyal toplash we izdinish arqiliq 2005-yili rus tilida “20-Esirdiki meshhur Uyghurlar” namliq esirini bésip tarqatti. Buningda ottura asiya jumhuriyetliridiki 300 din artuq Uyghur alimi we bashqa meshhur erbablarning terjimihali orun aldi. Aptorning qelimi bilen yene “Bayanchur” tarixi diramisi yézilip, qazaqistan jumhuriyetlik Uyghur tiyatiri teripidin köp yillar oynaldi. Uyghur dirama tarixidiki mezkur muhim eser 8-esirde Uyghur qalghanliqini qurghan moyunchur, yeni bayanchur qaghanning hayatigha a'ittur.

 Abdullajan samsaqof ependining qelimige mensup “Turpandin almutaghiche” (2017), “Ötüp baridu eziz akilar” (2014), lutpulla mutellipning 100 yilliqigha béghishlan'ghan “Qehriman elning qeyser oghlani” (2023) qatarliq kitablar rus we Uyghur tillirida neshr qilinip tarqitildi.