Uyghurlarningmu herbiy ofitsérlar mektipi bolghan (1)

Muxbirimiz ümidwar
2018.06.14
milliy-armiye-herbi-mektep-1949.jpg Milliy armiye terkibidiki herbiy mektep 3-nöwetlik piyadiler bölümi oqughuchi-ofitsérliri. 1949-Yili, 4-aprél.
RFA/Umidwar

1945-1949-Yilliridiki milliy armiye herbiy mektipining tüzülmisi

Xelq ichige tarqalghan 1944-1949-yilliridiki sherqiy türkistan jumhuriyiti we milliy armiyening köpligen süretlik xatiriliri arisida jelp qilarliq bir meshhur süret bar. U bolsimu, bir top milliy armiye ofitsérlirining olturghan we öre turghan kolléktip süritidur. Sürettiki birinchi rette yerde olturghan 12 ofitsérning aldigha pilimotning her xil nusxiliri we minamyotlar qoyulghan. Ikkinchi rette orunduqta olturghan 13 ofitsérning köpinchisi herbiy mektep oqutquchiliri bolup, ularning arisidiki eng yuqirisi podpolkownik, mayor we kapitan unwanidikilerdur. Üchinchi rette 15, tötinchi rette 16, beshinchirette 15 adem öre turghan bolup, mezkur sürettin jem'iy 71 ofitsér orun alghan. Süretning béshigha, “Milliy armiye terkibidiki herbiy mektep 3-nöwetlik piyadiler bölümi oqughuchi- ofitsérliri, 1949-yili, 4-ayning 4-küni” dégen xetler yézilghan.

Mana bu ghulja bayandaydiki milliy armiye ofitsérlar mektipining bir qisim oqutquchi-oqughuchilirining eng axirqi bir parche kolléktip xatire süritidur. Retlik, qeddi qamiti mustehkem, jenglerde tawlan'ghan, chirayidin irade we qeyserlik yéghip turghan mezkur milliy armiye ofitsérliri arisida peqet mezkur mektepning oqutquchisi, 92 yashliq batur ershinofla hayat yashimaqta. 70 Yilliq bu süret 1944-1949-yilliridiki sherqiy türkistan milliy azadliqi tarixi musapilirining, yeni ashu Uyghurlar üchün shanliq tarixning guwahchisi we yaldamisidur.

1945-Yili, 8-aprélda sherqiy türkistan jumhuriyiti milliy armiyesi qurulghandin kéyin, taki 1949-yilining axirlirighiche ghulja bayandayda herbiy ofitsérlar mektipi échip, bir qanche qarar atliq we piyade qisimlar ofitsérlirini terbiyelep yétishtürgen idi. Mezkur herbiy ofitsérlar mektipining qurulush arqa körünüshige qarighinimizda, tarix matériyalliri shuni chüshendüriduki, 1944-yili, 12-noyabir küni ghulja qozghilingi ghelibisi netijiside yéngidin qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyitining öz aldigha qoyghan eng muhim wezipisi pütün xelqni inqilabqa seperwer qilip, xitay gomindang qoshunlirini yoqitip, aldi bilen pütün il wilayitini, arqidin pütün Uyghur diyarini azad qilishtin ibaret bolghan idi. Buning üchün herbiy küch we zor sandiki qoralliq milliy qoshun hel qilghuch amil hésablinatti. Sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti hey'iti 1945-yili, 1-ayning 12-küni 6-qétimliq yighinini chaqirip, özining herbiy ishlar nazariti qurushqa a'it 6-nomurluq qararini maqullap, sherqiy türkistan partizanliri bash qomandanliq shtabining qomandani pétr romanowich aléksandrofni herbiy ishlar naziriliqigha teyinlidi shuningdek yene muntizim milliy armiye qurup, unwan tüzümini yolgha qoyush we mezkur muntizim armiye atliq, piyade we topchilar qoshunidin terkib tépishni qarar qildi.

Bu waqitta yene sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti milliy armiyening qurulushigha zörür bolghan teyyarliqlarni bashliwetken bolup, ene shularning biri muntizim milliy armiyening her qaysi qisimliridiki batalyon, rota, izwotlargha komandirliq qilidighan ofitsérlarni jiddiy terbiyelesh idi. Buning üchün aldi bilen 1945-yili, 1-ayning otturilirida qorghasta üch ayliq qisqa muddet boyiche üch qarar herbiy ofitsérlarni terbiyelesh kursi achti. Bu kurslarni püttürgenler milliy armiye qurulghanda milliy armiyening töwen derijilik ofitsérliri bolup xizmet qildi.

Sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti we milliy armiye bash qomandanliq shtabi izchil türde ofitsér terbiyeleshke ehmiyet bergen bolup, 1945-yili, 6-aylarda qorghastiki qisqa muddetlik ofitsér terbiyelesh kursining ornigha ghulja bayandayda ofitsérlar mektipi échip, sowét ittipaqliq bir herbiy xadimlarni oqutquchiliqqa teklip qilip, milliy armiyening izwot, rota we batalyon derijilik komandirlirini nöwet bilen terbiyelidi, herbir qararda 300 din artuq adem terbiye kördi. Bu ofitsérlarning beziliri jing, shixo we bashqa jaylardiki qoshunlargha ewetilip, komandirliqqa teyinlendi.

Bayanday herbiy ofitsérlar mektipide oqutquchiliq qilghan, hazir almutada yashawatqan sabiq milliy armiye ofitséri batur ershidinofning éytishiche, ghuljida échilghan herbiy mektep, ariliqta toxtap, 1947-yili, 8-aydin bashlap qaytidin échilip, sistémiliq rewishte janlandurulghan. Bayanday herbiy mektipi qisqa muddetlik herbiy kurs emes belki milliy armiye bash qomandanliq shtabi we sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümitining biwasite bashqurushidiki muntizim we sistémiliq türde herbiy ofitsérlarni terbiyeleydighan herbiy mektep idi. Batur ershidinofning éytishiche, bu herbiy mektepning 1947-yili, qayta échilishida exmetjan qasimining buyruqi bar bolup, bu, ikki meqsettin chiqish qilin'ghan, yeni, biri bu waqitta aqsudiki inqilabi heriketlerge qatniship, milliy qoshun bilen birge ghuljigha chiqqan pida'iy yashlar we bitim buzulghanda ürümchi, aqsu we bashqa wilayetlerdin ghuljigha kéliwalghan xéli köp sanda yash ziyaliylar bar idi. Exmetjan qasimi bularni herbiyge qobul qilish we herbiy mektepte oqutush arqiliq teminleshni qarar qilghan idi. Uningdin bashqa yene “Bitim” din ilgiri milliy armiyening her qaysi qisimliridiki mutleq köp qisim ofitsérlar sowét ittipaqidin kelgen qazaq, özbék, qirghiz, Uyghur, rus we bashqilar bolup, bitim munasiwiti bilen ular qaytip ketkendin kéyin her qaysi qisimlardiki izwot, rota, batalyon, polklargha köplep ofitsér kérek boldi.

Shuning bilen buyruq boyiche bayandayda milliy armiye herbiy mektipi échilip, bir yilliq oqush waqti ölchimi boyiche her qaysi qisimlardin herbiy tejribisi bar we ma'arip terbiyesi körgen jengchiler hem bir qisim kichik ofitsérlar tallap kélinip mexsus terbiyelendi.

Bayanday milliy armiye herbiy ofitsérlar mektipi 1947-yili, 1948-yili, 1949-yili, üch qarar oqughuchi qobul qilip, ofitsér yétishtürdi. Herbir qarar ikki rotigha bölün'gen bolup, biri atliq rota, yene biri piyadiler rotisi idi. Bular 200 din artuq adem bolup, buningda 100 atliq we 100 piyade eskerler ofitsérliri terbiyelinetti. Bularning köpinchisi esli ofitsér bolmighanlar bolup, ular yaxshi oqusa, yeni hemme derslerde beshtin nomur alsa, oqush püttürgende ulargha podporuchik unwani bériletti. Bu yeni, bir baldaq ikki yultuzluq pagon taqaydighan ofitsérlar bolatti. Otturahal oqughanlar peqet bir baldaq, bir yultuzluq ofitsérlar bolatti. Bular qisimlargha bölün'gende izwot komandiri yaki mu'awin izwot komandiri bolup, bir yildin kéyin poruchik unwani bilen rota komandiri bolalaytti.

(Dawami bar)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.