Sabiq mili armiye jengchisi: biz manas deryasidin naraziliq ichide qaytqan iduq

Muxbirimiz ümidwar
2017.09.28
milliy-armiye-13-diwiziyesi.jpg Général mayor memtimin iminof qomandanliqidiki milliy armiye 13-déwiziyesi qeshqerge yétip bérip xitay xelq azadliq armiyisi bilen uchrashqan körünüshi. 1950-Yili etiyazda.
RFA/Qutlan

Tarixi melumatlar boyiche 1945-yili, 9-ayning otturilirida manas deryasigha boyigha yétip kélip, dawamliq ürümchige hujum qilishtin toxtitip qoyulghan milliy armiyining ottura yönilishte jeng qilghuchi qoshunliri aktip hujumdin passip mudapi'ege ötüp, özlirining 9 ay etrapida aboron tutup yétish musapisini axirlashturup, 1946-yili 6-ayning axirlirida manas deryasi boyidiki akoplirini tashlap, arqigha chékindi.

Manas deryasi aldinqi sépidin ghulja piyadiler 2-polkining barliq jengchi ofitsérlirini öz ichige alghan süydüng piyadiler polki, artiliriye diwiziyoni we bashqa tarmaqlar shixugha we dawamliq ghulja qatarliq jaylargha chékindi. Kéche-kündüz buyruq kütüp turghan milliy armiye jengchi-ofitsérliri üchün özlirining hujumgha ötmestin belki arqigha chékinish buyruqi tapshuruwélishi nahayiti éghir zerbe bolghan we ular arisida ghulghulilar peyda bolghan.

Ene shu manas deryasi boyida buyruq kütüp turghan ghulja piyadiler 2-polkining jengchisi abduréshit ependining ilgiri sözlep bergen eslimiliride qeyt qilinishiche, ular ürümchi terepke yürüsh qilishni kütüp turghan künlerning biride, yeni, 1946-yili, 6-ayning axirlirida jiddiy yighilish buyruqi tapshuruwalghanda, jengchiler hayajanlinip, “Biz emdi ürümchige hujum qilidikenmiz” dep xushal bolushqan, biraq komandirlar uning eksiche, yeni arqigha chékinish buyruqi bergen ghulja piyadiler 2-polkining jengchiliri, polkownik qeyumbek ghojaning milliy armiye bash shtabining sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti bilen xitay gomindang hökümiti arisida 11 maddiliq bitim imzalan'ghanliqi, ene bitim boyiche pütün qoshunning manas deryasining gherbiy teripidiki barliq akoplarni tashlap, ghulja terepke chékinidighanliqi, emdi urush bolmaydighanliqi heqqidiki buyruqini yetküzgendin kéyin, piyade halda aldi bilen shixugha, arqidin dawamliq ghuljagha qaytish sepirini bashlighan.

Abduréshit ependining eslimiliridin melum bolushiche, komandirlar qalaymiqanchiliq chiqishtin ensirep, jengchilerge her xil wedilerni bérip, ularning japa-musheqqet chekmestin aptomobil bilen ghuljagha qaytip baridighanliqini uqturghan bolsimu, biraq bu wediler orundalmastin, jengchiler japaliq piyade yol yürüshke, hetta ozuq-tülük kemlik qiyinchiliqlirigha duch kelgen.

Mezkur chékinish heqqide, sabiq milliy armiye ghulja piyadiler 2-polkining shtab ofitséri zahir sawdanofmu özining ürümchide neshr qilin'ghan “Manas deryasidin qaytish” mawzuluq eslimiside bir qisim tepsilatlarni qaldurghan bolup, milliy armiye jengchiliri bir aygha yéqin waqit japaliq piyade yol yürüp, axiri ghuljagha qaytip kelgen. Bu waqitta qoshunda buyruq anglimasliq, jengchilerning öz xahishi boyiche öylirige kétish qatarliq tertipsizlikler körülgen. Abduréshit epending éytishiche, bularning hemmisi esli naraziliqtin kélip chiqqan.

1944-1949-Yillardiki milliy azadliq inqilab tarixi heqqide kitab we maqalilerni yazghan shuningdek mili armiyining bir qisim sabiq komandirliri bilen söhbetlerde bolghan qazaqistandiki tarixchi qehriman ghojamberdining éytishiche, heqiqeten, birinchi qétim, 1945-yili, 9-ayda milliy armiye jengchi-ofitsérliri manas deryasi boyida toxtitip qoyulghanda we arqidin bu jaydin chékindürülgende qattiq narazi bolushqa idi.

Milliy armiye eyni waqitta muntizimlashqan, özining qattiq herbiy qanun-tüzümi we intizami bar, herbiy buyruq hemmidin üstün turidighan, töwen özidin yuqirigha, yuqiri, özidin téximu yuqiri bash qomandanliqqa boysunidighan qoshun bolghachqa u bashtin-axiri ghuljadiki bash qomandanliq shtabining buyruqini orundaytti, bash shtabqa bolsa, jumhuriyet hökümiti buyruq béretti. Shuningdek milliy inqilab arqisida turuwatqan stalin hökümitimu hel qilghuch tesir küchke ige idi.

Tarixi melumatlarda qeyt qilinishiche, tinchliq bitimining rohi boyiche, ghulja tereptin milliy armiye mu'awin bash qomandani zunun téyipof, xitay armiyisi tereptin manas aldinqi sépide turidighan qoshunlarning polk komandiri yé jingfang bashchiliqida qoshunlarning manas liniyesidin chékinishni nazaret qilish birleshme komissiyisi qurulup, ular her ikkila terepning qoshun chékindürüsh ehwalini nazaret qilghan.

Shuningdin kéyin, birleshme hökümet mezgilide milliy armiye qisqartilip, qaytidin tertipke sélinip, kona we yéshi chongraq jengchiler öylirige qayturuldi we milliy armiyining ottura yönilish fronti qomandanliq shtabi shixugha orunlashti. Netijide, milliy armiye bilen gomindang armiyisining manas deryasi boyida tirkiship turush weziyiti waqtinche axirlashqan bolsimu, emma manas deryasi yenila pasilliq rolini yoqatmidi we 1947-yilining otturiliridin étibaren ikki armiye qaytidin taki 1949-yili, 10-ayghiche manas deryasi boyida tirkiship turush eslige keldi. Milliy armiyining heywet bilen qed kötürüp, düshmen'ge qarshi tighmu-tigh turushi netijiside gomindang qoshunliri manas deryasining gherbige hujum qilishqa héchqachan pétinalmighan idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.