Сабиқ миллий армийә җәңчиси: биз манас дәряси бойида тиркишип турған идуқ (2)

Ғулҗа 2- вә 4‏-пиядиләр полки манас дәряси бойида

Тарихи мәлуматларға асасланғанда миллий армийә 1945-йили, 9-айниң 9-күнигичә болған арилиқта шихо вә җиңни ишғал қилип болғандин кейин давамлиқ шәрққә йүрүш қилған. Миллий армийәниң алдин йүрәр қошунлири шу айниң 12-күнлиридин бурун манас дәряси бойиға йетип кәлгән болуп, бу вақитта шиходин қачқан гоминдаң қалдуқ күчлири манас дәряси көврүкини көйдүрүветип, манас дәрясиниң шәрқи қирғиқида акоп колап мудапиәдә турушқа киришкән иди. Миллий армийәниң шәрққә илгириләп, үрүмчигә 150 километир қелиштәк бу җиддий вәзийәттә гоминдаң мәркизи һөкүмитиму җиддий һәрбий орунлаштуруш елип барған. Әйни вақиттики һәрбий вәзийәткә қатнашқан тәйвән тарихчиси җаң даҗүнниң “шинҗаңдики 70 йиллиқ боран-чапқун” мавзулуқ китабида баян қилинишичә, җаң кәйши бу вақитта 8-уруш райониниң муавин қомандани гу җичавни үрүмчигә әвәткән вә чиңхәйдики ма буфаңниң атлиқ 5-корпусини уйғур дияриға маңдурған вә шәрқий тәрәпләрдә мудапиәдә туруватқан 46-пиядиләр дивизийәсиму манас вә қутуби линийәсигә йөткигән.

Бу вақитта миллий армийәму буйруқ бойичә манас дәрясидин өтмәй, мудапиәдә турушқа киришкән болуп, миллий армийәниң ғулҗа пиядиләр запас 4-полки, ғулҗа пиядиләр 2-полки, шихони игилигән сүйдүң пиядиләр 1-полки вә лескин командирлиқидики үч полктин тәркиб тапқан атлиқ бригадә һәм башқа қошунлар манас дәрясиниң ғәрбий қирғиқида шималдин җәнубқа 60 километирлиқ линийә бойичә акоплар вә истиһкамларни қуруп, мудапиә сепи һасил қилип, гоминдаң қошунлири билән манас дәряси бойида тиркишип туруш вәзийити шәкилләндүргән.

Манас алдинқи сепидә мудапиәдә турған миллий армийә ғулҗа азадлиқ нишанлиқ 2-пиядиләр полкиниң сабиқ җәңчилиридин бири абдурешит әпәндиниң илгири баян қилған әслимилиридә көрситилишичә, манас дәрясиниң тағқа тутишидиған җайидин савәнгичә болған қисмида ғулҗа 2-пиядиләр полки мудапиә турған болуп, улар тәхминән 4-5 километирни игилигән, уларниң бу акоп-линийәлири запас 4-полк билән туташтурулған.

Абдурешит әпәндиниң әслишичә, җәңчиләрниң турмуши наһайити қийин болған, озуқ-түлүклири аддий болсиму, әмма җәңгиварлиқи наһайити юқири иди. Җәңчи-офитсерларниң һошярлиқи юқири болуп, һәрбий интизамға қаттиқ бойсунуп, өзлириниң поста туруш вәзипилирини бәҗанидил орундиған.

Миллий армийәниң манас алдинқи сепидә мудапиәдә турған ғулҗа запас ‏4-пиядиләр полкиниң штаб офитсери заһир савданофниң “манас дәрясидин қайтиш” мавзулуқ әслимисидә баян қилинишичә, миллий армийәниң ғулҗа запас ‏-4пиядиләр полки манас дәрясиниң өзигә айрилған җайлирида наһайити мукәммәл, системилиқ вә яхши ниқабланған акопларни һәм гәмиләрни қуруп, узун мудапиә тори һасил қилған. Җәңчиләр бу акопларда күз вә қиш айлирини һәм 1946-йилиниң яз айлириниң йеримини өткүзгән.

Әйни вақитта манас дәряси бойида поста турған абдурешит әпәндиң әслишичә, улар турған акоплар билән дүшмәнниң акоплириниң арилиқи бәзи җайларда 150-200 метир, бәзи җайларда 4-5 йүз метирла келәтти, дүшмәнниң авазлири аңлинип туратти.

Миллий армийиниң үрүмчигә һуҗум қилиш һәрбий һәрикитини тохтитип, манас дәряси бойида дүшмән билән йүзму-йүз тиркишип туруши җәңчи-офитсерларни әҗәбләндүргән болсиму, әмма улар кейинрәк буниң сәвәблирини чүшәнгән.

Тарихи мәлуматларға асасланғанда, әйни вақитта миллий армийәниң ғулҗа пиядиләр 2- вә запас 4-полклири һәм башқа күчлиригә қарши гоминдаң армийәси манас дәряси бойиға пиядә әскәрләр 46-девизийәси вә илгирики запас 7-девизийә вә 45-девизийәниң бәзи қалдуқ күчлирини орунлаштурған.

Әйни вақиттики гоминдаң армийәсиниң офитсери, манас дәряси мудапиә линийәсидики гоминдаң қошунлириниң орунлишиш әһвалидин хәвәрдар, тәйвән тарихчиси җаң даҗүнниң китабида баян қилинишичә, манас дәряси бойидики биринчи мудапиә линийисидә турған гоминдаң әскәрлири дәсләпки вақитларда дәряниң ғәрбий тәрипидики миллий армийәниң туюқсиз һуҗумға өтүшидин әндишә қилип, өз акоплирида қорқунч, әндишә ичидә турған. Һәтта 8-уруш райониниң муавин қомандани, генерал гу җичав манас алдинқи сепигә келип, җәңчилиригә илһам бәргән икән. Әмма, улар миллий армийәниң өзлиригә һуҗум қилмай, пәқәт акоп колап мудапиә турғанлиқидин һәйран болушқан вә буниң сәвәбини һеч чүшинәлмәй турғанда, шу йили 10-айда икки тәрәп арисида сөһбәт башланғанлиқидин хәвәр тепип, буниң сәвәбини билгән. Шуниң билән гоминдаң қошунлири дәряниң шәрқи қирғиқидики мудапиә линийисидә таки 1946-йили, 7-июнғичә хатирҗәм ятқан.