Munir yérzin: sherqiy türkistan jumhuriyiti Uyghurche “Shinjang géziti” ni kontrol qilghan

1944-Yili, 12-noyabir küni ghuljida qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti bilen xitay gomindang merkizi hökümiti 1946-yili 6-ayning 6-küni 11 maddiliq bitimni imzalishi bilen birleshme hökümet qurulghandin kéyin, sherqiy türkistan jumhuriyiti tereptin körsitilgen wekillerdin exmetjan qasimi, rehimjan sabir haji qatarliq 4 kishi ürümchige kélip birleshme hökümette wezipe tapshuruwaldi.

Shuningdin kéyin qoralliq milliy azadliq inqilab keskin siyasiy küresh dewrige kirgen bolup, exmetjan qasimi birleshme hökümetning mu'awin re'islik wezipisini atqurdi we xitay hakimiyitige qarshi siyasiy küreshke yétekchilik qildi.

Ene shu waqitta ürümchide neshr qilinidighan Uyghur tilidiki “Shinjang géziti” exmetjan qasimining kontrolluqi astigha ötüsh bilen ili terepning ürümchini merkez qilghan asasiy teshwiqat bazisigha aylan'ghan.

Hazir qazaqistanning almuta shehiride yashawatqan ataqliq Uyghurshunas, ilgiriki qazaqistan penler akadémiyesi Uyghurshunasliq institutining tetqiqatchisi munir yérzin ependi 1947-yili maydin taki awghustqiche Uyghurche “Shinjang géziti” de xizmet qilghandin kéyin ghuljigha bérip, “Inqilabi sherqiy türkistan” gézitide taki 1949-yilining axirighiche muxbir bolup ishligen.

Munir yérzinning öz hayat eslimiside tonushturushiche, exmetjan qasimi Uyghurche “Shinjang géziti” ni ötküzüwalghandin kéyin Uyghur sayranini bu gézitning bash muherriri qilip teyinligen. Ene shu Uyghur sayrani téxi ölkilik darilmu'elliminni yéngidin tamamlighan tatar yigiti munir yérzinni bu gézitke xizmetke qobul qilghan idi.

Bu yil 91 yashqa kirgen “Inqilabi sherqiy türkistan” gézitining sabiq kespiy muxbiri munir yérzin ependi 1940-yillardiki Uyghur diyaridiki siyasiy weqelerning shahididur. Uning eslishiche exmetjan qasimi wekillikidiki sherqiy türkistan jumhuriyiti terep bu gézitni toluq kontrolluq astigha alghan bolup, gézitning asasiy nishani xitay gomindang mustebit hakimiyitini pash qilish we tenqid qilish idi.

Munir yérzinning éytishiche, 1946-yili, 7-aydin kéyin, sherqiy türkistan jumhuriyiti, yeni “Üch wilayet inqilabi hökümiti” terep ghuljida “Inqilabi sherqiy türkistan” géziti, chöchekte “Xelq awazi” qatarliq gézit we “Küresh” qatarliq bir qanche zhurnallarni chiqarghan bolup, mezkur gézit-zhurnallar yette wilayetke yoshurun ewetiletti.

Birleshme hökümet mezgilide ürümchide chiqirilghan Uyghur tilidiki “Shinjang géziti” bilen xitay tilidiki “Shinjang géziti” bir-biri bilen oxshimaydighan siyasiy mewqede turidighan bolup, xitayche gézit xitay gomindang da'irilirining siyasitini aqlashni, “Üch wilayet terep” ni eyibleshni mudda qilghan. Emma Uyghur tilidiki gézit bolsa, xitay gomindang hakimiyitini söketti. Buninggha chidimighan gomindang armiyesining ürümchi garnizoni we bashqa da'iriliri birliship, Uyghur tilidiki gézitni sotqa bérip, bash muherrir Uyghur sayrani bashchiliqidiki barliq gézit xadimliri we tehrirlirini qolgha almaqchi bolghanda, birleshme hökümet buzulup, exmetjan qasimi qatarliqlar ghuljigha kétish bilen teng gézit xadimlirimu ghuljigha kétip, xitayning qolgha élishidin qutulup qaldi.

Munir yérzinmu ghuljigha qaytip barghandin kéyin “Inqilabi sherqiy türkistan” géziti muxbiri bolup, öz zhurnalistliq hayatini dawamlashturdi.

Exmetjan qasimi qatarliqlar ghuljigha ketkendin kéyin, Uyghur tilidiki “Shinjang géziti” xitayning kontrolluqi astigha ötüp, xitay gomindang da'irilirining teshwiqat qoraligha aylan'ghan. (Dawami bar)