Almutada “Por-bajin” qedimiy Uyghur qel'esi heqqidiki filim tonushturuldi

17-Noyabirda almuta shehiridiki “Astana” méhmanxanisining mejlis zalida Uyghurlarning ottura esirdiki tarixiy yadikarliqliridin biri bolghan “Por-bajin” qel'esi heqqide ishlen'gen höjjetlik filimni tonushturush murasimi bolup ötti.

Mezkur filimge “Por-bajin: waqitni toxtatqan qel'e” dégen nam bérilgen bolup, “Inayet” birleshmisi teripidin uyushturulghan mezkur filimni tonushturush murasimigha ziyaliylar, jem'iyetler wekilliri, yurt-jama'etchilik we yashlar qatnashti. 

Deslepte sözge chiqqan sulayménof namidiki sherqshunasliq instituti Uyghurshunasliq merkizining bash ilmiy xadimi, tarixchi doktor ablehet kamalof, tijaretchi maydin abdullayéf we “Inayet” jem'iyitining re'isi sülfi meshrepof qatarliqlar 2015-yili rusiyening towa jumhuriyitidiki “Por-bajin” qel'esige qilin'ghan ilmiy ékispéditsiyening netijiliri heqqide toxtaldi. Ular mezkur ékspéditsiye dawamida élip bérilghan ishlar we uning tarixiy ehmiyiti heqqide öz qarashlirini bildürdi.

Ularning éytishigha qarighanda, mezkur qel'e 8-esirde hazirqi mongghuliye we rusiye térritoriyiside höküm sürgen Uyghur qaghanliqining padishahi bilge qaghanning buyruqi bilen sélin'ghan yazliq saray bolup, u deslep rusiye alimi lé'onid kazlasof teripidin tetqiq qilin'ghan iken. 

“Por-bajin” qel'esige qilin'ghan ilmiy ékspéditsiye ezasi, “Inayet” jem'iyitining re'isi sülfi meshrepofning éytishiche, bu ékispéditsiyeni uyushturushning teshebbuskari eyni waqittiki “Inayet” birleshmisining re'isi, jem'iyet erbabi merhum turghanjan rozaxunof bolghan iken. Bu heqte filim ishlep chiqish teklipini bergen sülfi meshrepof ékispéditsiyening uyushturulushi heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Shu waqitlarda biz ékspéditsiye terkibige dangliq alimlarni, yazghuchilarni, zhurnalistlarni teklip qilduq. Biz por-bajin qel'esige bérip, köpligen tetqiqatlarni yürgüzduq. Biz bu heqte kitab chiqirish, filim ishlesh meqsitinimu otturigha qoyghan iduq”.

Sülfi meshrepofning éytishigha qarighanda, bu ékispéditsiyening netijiliri metbu'at sehipiliride keng türde yorutulup, uning ezaliri öz meqsetlirige yetken.

Tébbiy penler doktori turghan supiyéfning déyishiche, “Inayet” jem'iyiti qurulghandin buyan ma'arip, sen'et, tenheriket, edebiyat we bashqimu sahelerde köpligen pa'aliyetler ötküzülgen. U “Por-bajin” gha qilin'ghan ékispéditsiyening shularning ichidiki eng netijiliki ikenlikini ilgiri sürüp, mundaq dédi: “Uyghur xelqining kona tarixi toghriliq melumat alghinimizni biz üchün intayin chong xushalliq dep hésablaymen. Mumkin bolsa bu filimni Uyghurlar zich olturaqlashqan rayonlargha élip bérip körsetse, paydiliq ish bolatti. Men tarixchi bolmisammu, Uyghurning tarixi bilen shughullinip yürimen. Bu weqe shu heqqide qoshumche tarix boldi dep oylaymen”.

Por-bajin heqqide ishlen'gen filim tarixchilar teripidin tepsiliy öginilgen bolup, mezkur pa'aliyette ularmu öz pikirlirini otturigha qoydi. Shularning biri r. Sulayménof namidiki sherqshunasliq instituti Uyghurshunasliq merkizining rehbiri, tarix penlirining doktori risalet kerimowaning éytishiche, bu filim peqet ékspéditsiye heqqidila bolmay, uningda tarixiy pakitlar, shu jümlidin Uyghur we hazirqi towa milletlirining bir tughqan xelqler ikenliki heqqidimu qiziqarliq pakitlar orun alghan. Filimde yene hazirqi tuwalar hemde qedimiy Uyghurlarning medeniyiti heqqidimu matériyallarni uchritishqa bolidiken. U mundaq dédi: “Men oylaymenki, bu filim, birinchidin, ilmiy jehettin delillen'gen. Elwette, bu filimni ishligüchiler shu dewr mutexessisliri bolup, ular barliq jeryanlarni hésabqa alghan. Ikkinchidin, bu Uyghur tarixigha qiziqquchilargha mölcherlen'gen filimdur. Chünki hazirqi kündiki bezi chonglarmu, yashlarmu Uyghur tarixini bilmeydu. Méning oyumche, bu filim ene shu boshluqni toldurushta muhim rol oynaydu”.

R. Kerimowaning pikriche, Uyghurlarning qedimiy tarixi, medeniyiti boyiche filimlarni ishlesh, kitablarni yézish we neshr qilish, ularni yashlargha tonushturush pütkül Uyghur alimlirining, Uyghur jem'iyetlirining wezipisidur. U mezkur pa'aliyetni uyushturghan “Inayet” jem'iyitige minnetdarliqini bildürüp, uning ishlirigha yenimu chong muweppeqiyetler tilidi.