Munir yérzin: 1945-1947-yilliri ürümchide xitaylar sépil ichige békinip yashaytti

Hazirqi Uyghur élidiki eng chong sheher ürümchi, nopus jehette xitay ahalisi zor köpchilikni teshkil qilghan, hetta sheher shimalidiki xéli köp qisim jaylar Uyghurlar üchün xuddi ichkiri xitaygha bérip qalghandek tuyghu béridighan, yeni Uyghurlarni körgili bolmas sheherge aylan'ghan.

2018-Yilliq xitay hökümet sanliq melumatigha qarighanda, ürümchi shehirining da'imliq ahalisi 3 milyon 500 mingdin artuq, resmiy nopustikisi 2 milyon 220 mingdin artuq, ahalining 74% i xitaylar bolup, Uyghurlar 380 ming etrapida iken. Qalghanliri tunggan, qazaq we bashqa milletlerdur. 

Inkaslardin melum bolushiche, yéqinqi yillardin buyan ürümchining milliy alahidilikliri, bolupmu Uyghurlargha xas bolghan alahidilikliri pütünley dégüdek axirlashturulghan bolup, ürümchi shehirining kona rayonlirini özgertish qurulushi pilani boyiche, sheherdiki burundin tartip Uyghurlar asas qisimni igiligen rayonlar, mehelliler pütünley özgertilip, xitaychilashturulghan. Ürümchining jenubiy qowuqtin bashlan'ghan we bashqa etraptiki Uyghur mehellilirining hemmisi pütünley dégüdek yoqitilghan. Emma, tarixiy melumatlargha qarighanda, 1949-yilidin ilgiri ürümchi shehiri ahalisining yérimidin azraqi xitaylar idi. Eyni waqittiki gomindang tarixchisi jang dajünmu, ürümchi shehiri ahalisining yérimining xitaylar ikenlikini yazidu. 

1943-1945-Yilliri arisida ürümchidiki ölkilik xitay darilmu'elliminide oqughan, hazir qazaqistanda yashawatqan 92 yashliq tatar ziyaliysi, Uyghur tarixi mutexessisi we 1946-1949-yillliri, ürümchidiki “Shinjang géziti”, ghuljidiki “Inqilabi sherqiy türkistan” gézitining muxbiri munir yérzinning eslishiche, buningdin 70 yillar ilgiri ürümchi shehiride xitaylar sheher sépili ichige békinip yashaytti. U, öz eslimilirining bügünki qismida eyni waqittiki ürümchining ehwali heqqide toxtaldi.

Munir yérzin ependining éytishiche, eyni waqitta Uyghurlar nopus jehette eng köp bolup, ahalining 75% ni teshkil qilatti. Xitaylar pütün Uyghur diyari boyiche az sanliq millet, bolupmu jenubta we shimaldiki azad sherqiy türkistan hökümiti qurulghan üch wilayette téximu bek azsanliq idi. Mana hazirqi bu ghayet zor xitay ahalisi 1950-yillardin bashlan'ghan toxtawsiz nopus köchürüshning netijisidin ibarettur.