“Tarix we bügün” ( 27 - yanwar)

“Stalin we maw” namliq kitabta éytilghan Uyghur mesilisi

Stalin we mawning 1930 - 1950 - yillirighiche bolghan ariliqtiki munasiwetliri sowét - xitay munasiwetliri tarixi tetqiqatidiki eng qiziqarliq téma. Bu heqte rus tetqiqatchisi yuriy galénowich mexsus kitab yazdi.

Sowét tarixiy arxip höjjetliri xitay kompartiyisining léninning qarari boyiche we mexsus adem ewetishi shuningdek meblegh ajritishi bilen qurulghanliqini körsetse, stalin dewride xitay kompartiyisining bashtin axiri stalinning buyruqini ijra qilghanliqi, hetta iqtisadiy mebleghlerningmu moskwadin alghanliqi ashkarilan'ghan idi.

Stalin xitay kompartiyisi bilen gomindangning hemkarliqidin tartip düshmenlishishi, axirida kompartiyining xitay xelq jumhuriyitini qurushighiche bolghan uzun jeryanda eng tesir körsetküch dahiyliq rolini jari qildurghan idi.

Stalin bilen mawning munasiwetliri we hemkarliqi, stalinning mawgha nisbeten qandaq pozitsiyide bolghanliqi, stalinning 1945 - yilidin kéyinki xitayning siyasiy teqdirige qandaq tesir körsetkenliki rus tarixshunasliri teripidin yéngiche chüshendürülmekte. Rus tarixshunasliri sowét arxiplirini körüsh, tetqiq qilish jehettiki artuqchiliqidin paydilinip, sowét - xitay munasiwetlirining bashqa yüzini échip bermekte.

Rusiye penler akadémiyisi yiraq sherq institutining tetqiqatchisi yuriy mixaylowich galénowich bu sahede eng köp izdendi we özining nopuzluq kitabi “Stalin we maw” ni neshr qildurdi.

Moskwadiki “Sherq kitabliri” neshriyati teripidin neshr qilin'ghan 570 betlik bu kitabta rus tetqiqatchisi galénowich stalin bilen mawning 1945 - 1950 - yilidiki munasiwetlirini bir qeder etrapliq yorutqan. Kitabta stalinning 1949 - yili, jungxu'a xelq jumhuriyitini qurushigha körsetken tesiri, lyu shawchining moskwa ziyariti, 1949 - yili, 12 - ayda mawning moskwani ziyaret qilish jeryanida stalin bilen ötküzgen söhbetliri hemde 1950 - yili, sowét - xitay dostluq shertnamisining imzalinish jeryanliri arxip matériyalliri asasida yorutulghan.

Rus aptori kitabida maw bilen stalinning hemkarliqidiki Uyghur éli mesilisi heqqide qisqa bolsimu toxtalghan bolup, u stalinning Uyghur éli mesilisidiki meydani heqqide nikita xrushéwning éytqanlirini asas qilghan. Aptor stalinning héchqachan “Shinjang” ni ayriwétish niyiti bolmighanliqini körsetken.

Ili terep bilen üch ependining munasiwetliri heqqide analiz

1946 - 1947 - Yilliri arisida birleshme hökümet mewjut bolup turghanda, exmetjan qasimi bashliq ili terep bilen mesud sabiri, muhemed imin bughra we eysa ependi bashchiliqidiki üch ependi terepdarliri arisida siyasiy ixtilap dawamlashti. Bu jeryanda her ikkila terep öz meydani we idiyiside ching turdi we bir - birini eyiblidi. Ularning nishani bir bolsimu, emma yol mesilisidiki qarishi oxshimaytti. Bu ikki guruppa arisidiki ziddiyet we küresh bügünki Uyghurlargha qandaq tejribe qaldurdi? bu bir muhim nuqta. Doktor erkin ekrem ependi exmetjan qasimi bilen üch ependining munasiwetliri heqqide öz köz qarashlirini otturigha qoydi.