Uyghurlar Uyghur élige köchüp kelgen xelqmu?

Uyghurlar 1949-yilighiche pütün Uyghur éli ahalisining %80 ke yéqin qismini, xitaylar aran %5 ni teshkil qilghan, Uyghurlar jenubiy wilayetlerde bolsa  90 nechche pirsent, xitaylar bolsa intayin az sanda idi. Mana hazir xitay hökümiti Uyghur tilidiki ma'aripni cheklesh derijisigiche yetkendin bashqa “Shinjangda 56 millet bar, Uyghurlar ene shu az sanliq milletlerning biri” hemde “Jungxu'a milliti” dégen terghibatni kücheytip singdürmekte. Bula emes, pütün tarixni qayta yézip chiqish we qaytidin békitishke kirishken bolup, hetta 2019-yili xitay dölet ishliri komissariyati mexsus “Shinjang tarixi heqqide birqanche mesile” namliq aq tashliq kitabini élan qilip, shinjangda qedimdin tartip xenzular yashighan, Uyghurlar 9-esirde köchüp kelgen we Uyghurlar köchüsh hem yughurulush arqiliq shekillen'gen, xenzular Uyghurlardin burunqi shinjangning esli ahalisi, Uyghurlar bilen türklerning baghlinishi yoq, Uyghurlarning héchqachan musteqil döliti bolmighan, xen dewridin tartip shinjangni xitay merkiziy hökümiti idare qilghan, xitay tili hökümet tili bolup kelgen dégenlerni resmiy siyaset sheklide muqimlashturdi. Undaqta eger 2 ming yillar ilgiri “Shinjang” da xitaylar yashighan we bu jay ularning yéri hem xitay medeniyiti üstün orunda turghan bolsa, néme üchün taki 70 yil ilgiriki waqitqiche bu rayonda xitaylar aran %5 ni, tengri taghlirining jenubidiki shunche köp zéminda nopusi aran 9-10 ming adem bolidu? ular 2 ming yildin buyan nege ketti? eger heqiqeten, shundaq bolsa bu zémin 2 ming yil jeryanida némishqa xitayliship, xitayning ichkiri ölkiliridek bolmidi? hetta yene xitay aq tashliq kitabida Uyghurlar 9-esirde mongghuliyedin köchüp kélip, bu jaydiki shuléliqlar (qeshqerlikler) , küsenlikler (kuchaliqlar) we turpandiki xenzularni özige yughurup shekillendi dégendek köz qarashlar muqimlashturulghan. Omumen, Uyghurlar bu zémin'gha bashqa yaqtin kélip makanlashqan köchmen xelq, xitaylar (xenzular) bu jayning Uyghurlardin burunla yashap kelgen ahalisi dégen idiye terghib qilin'ghan. Bu, tarixiy ré'alliq we tarixiy tereqqiyat jeryanlirigha uyghunmu? elwette, buninggha Uyghur xelqi qet'iy türde “Yaq” dep jawab béridu. Tarixchilarmu shundaq qarashta. Bu heqte özbékistan penler akadémiyesining yétekchi tetqiqatchisi, piroféssor, tarixshunas ablet xojayéf we türkiye ege uniwérsitéti piroféssori alimjan inayet öz qarashliri bilen toxtilip ötti.

Pirogramma tepsilatini awaz ulinishidin anglang