Ablet xojayéf: Uyghurlarning ejdadliri qedimdin tartip sherqiy türkistanda yashighan

Uyghur we ottura asiya tarixi boyiche onlighan ilmiy tetqiqat kitabliri we birqanche yüz ilmiy maqalilerning aptori, bir ömür qedimki we yéqinqi zaman xitay menbeliri boyiche tarix tetqiqati élip barghan özbékistan penler akadémiyesining yétekchi alimi, piroféssor, 81 yashliq ablet xojayéf ependi xitay menbeliride qeyt qilin'ghan “Di”, “Guyfang” dep atalghan xelqlerning esli türkler ikenliki, ene shu “Di” qatarliq xelqlerning oxshashla Uyghurlarningmu ejdadi hésablinidighanliqini otturigha qoydi.

Ablet xojayéf yéqinda “Xitayning gherbiy chégralirining shekillinish tarixi” mawzuluq ilmiy kitabini tashkentte rus tilida neshr qildurghanidi. U, xitay tarixchiliri we hökümitining Uyghur éli tarixigha a'it “Aqtashliq kitabi” diki Uyghur we türklerning baghlinishi yoqluqi hemde türk we Uyghur qebililirining Uyghur diyarigha köchüp kelgenliki köz qarashlirini ret qilidighan qarashlirini otturigha qoydi.

Piroféssor ablet xojayéfning qarishiche, türkler, Uyghurlarning namliri xitay tarix höjjetliride her qaysi dewrlerde her xil xetler bilen xatirilen'gen. Mezkur xitayche namlar, yeni xetlerni hergizmu bügünki xitay tilidiki oqulushi boyiche oqushqa bolmaydu. Mezkur xetlerning eng qedimki dewrler, ottura esirler we kéyinki dewrlerdimu özgiche oqulushi bar. Xitay tarix höjjetliride türk dégen söz eng deslep, miladidin ilgiri 21-16-esirler we uningdin kéyinki esirlerde “Idi” xéti bilen yézilghan. “Idi” sözi oqulush jehettin türk sözige ahang boyiche yéqin bolghan. Hetta qedimki xitaylar yézip qaldurghan, emma hazirqi xitaychida “Yü'éji” dep atalghan xelq neq Uyghurlarning yiltizliridin biri bolup, bu söz emeliyette oghuziye sözige ahang jehettin yéqindur. Uning qarishiche, türkler yiraq qedimki dewrlerdila ordos yayliqi we uning shimali we gherbidiki keng jaylarda yashighan. Uyghurlarning ejdadlirimu yiraq qedimdin tartipla sherqiy türkistanda yashighan, Uyghurlar we uning aldida türkler hergizmu Uyghur éligha we ottura asiyagha, yeni gherbiy türkistan'gha mongghuliye yaki bashqa jaylardin köchüp kelgen emes. Qedimki türkler we Uyghurlar ikkilisi bir xelq, xitay da'irilirining türk bilen Uyghurni ayriwétishni tarixiy emeliyetke uyghun emes.