“Shinjang tinchliq bilen azad qilinip” Uyghurlar xushalliq bilen xitay kompartiye qoshunini qarshi alghanmu?

Muxbirimiz ümidwar
2021.09.30
“Shinjang tinchliq bilen azad qilinip” Uyghurlar xushalliq bilen xitay kompartiye qoshunini qarshi alghanmu? Xitay kompartiye qoshuni ürümchige kirgen künidiki körünüsh. 1949-Yili 20-öktebir.
public domain

10-Ayning 1-küni xitay kommunistlirining 28 yil küresh qilip, qan kéchip, jeng qilip, nurghun insanlarning qirilishi bedilige qurghan jungxu'a xelq jumhuriyitining dölet bayrimi küni. Bu küni xitay kompartiyesi teripidin junggo xelqi ornidin des turghan, azad bolghan, shuningdek “Shinjang xelqi tinchliq bilen azad bolghan” kün dep 72 yildin buyan dawrang sélinip kélinmekte. Xitay kompartiyesi 1946-1949-yilliri üch yilgha sozulghan qanliq ichki urush arqiliq gomindang armiyesini yoqitip, pütün xitayning asasiy qismini urush arqiliq qolgha keltürüp bolghandin kéyin Uyghurlar diyari we tibetni ishghal qilish qedimini bésishqa bashlidi. Xitay kommunist qoshunliri 1949-yili 8-ayning 26-küni lenjuni, 9-ayning axirida xitay gensuning Uyghur diyari bilen chégridash xéshi karidorigha toplinip, hujum bashlash aldida turghanda, 25-séntebir küni gomindang armiyesining shinjang garnizon qomandani taw siyö özining qol astidiki 100 ming kishilik armiyesining kompartiyege teslim bolghanliqini, 26-séntebir küni gomindang shinjang ölkilik hökümiti re'isi burhan shehidi shinjang ölkilik hökümitining kompartiyege teslim bolghanliqini we kompartiyening bashqurushida bolidighanliqini jakarlidi, 10-ayning 1-küni xitay xelq jumhuriyiti qurulghanliqini tebriklidi. Lékin, shundaq bolushigha qarimay, 1949-yili 10-ayning 12-künidin étibaren 120 ming etrapidiki xitay kommunist qoshunliri sowét ittipaqining ayropilanliri we bashqa meniwi, siyasiy, maddiy yardemliride tayinip, hawa, quruqluqtin arqimu-arqidin Uyghur iligha kirishke bashlap, 10-ayning 20-küni aldi bilen bir tanka-bronéwik etriti ürümchini igilidi.

Xitay kompartiyesi 72 yildin buyan “Shinjangni tinchliq bilen azad qilduq”, “Shinjang her millet xelqi azadliq armiyeni daghdughiliq qarshi aldi” dep, ashu küni tanka-bronéwik qismining ürümchige kirgen, kishilerning gül-teqdim qilip qarshi éliwatqan süriti we kino filim körünüshini dawrang sélip we teshwiqat qilip kelmekte.

Heqiqeten, shu waqitta, yeni 10-ayning 20-küni Uyghur xelqi bu xitay qoshunlirining kelgenlikidin xosh bolup, öz armiyesini kütüwalghandek qizghin qarshi alghanmu? Uyghur xelqi xitay kompartiyesi qoshunlirini özlirini azad qilghuchi dep qarighanmu? ene shu küni kompartiye armiyesining ürümchige kirgen tanka-bronéwik batalyonini öz közi bilen körgen tarixiy shahit, hazir awstraliyede yashawatqan 85 yashliq péshqedem Uyghur milletperwer ziyaliysi exmet igemberdi ependi özlirining shu küni mektep teripidin teshkillinip qarshi élishqa élip chiqilghanliqini, özlirining we bashqa nurghun kishilerning xata halda ili armiyesi, sherqiy türkistan armiyesi manas deryasidin ötüp kélidiken dep xata chüshinip qalghanliqini, körgenlirining peqet xitaylar, yeni shu gomindangchi xitaylardin perqi yoq ikenlikini körüp, özlirining qarshi élishqa chiqqanliqidin narazi bolghanliqini bayan qildi.

Exmet igemberdi ependi xitay kommunist qoshunliri ürümchini igiligen küni heddidin ziyade xushal bolghanlar, qarshi élishqa chiqqanlarning mutleq köp qismi xitaylar ikenliki, hetta xitay hökümiti tarqatqan ürümchige kirgen tanka üstidiki eskerge gül teqdim qiliwatqan we etrapta qarshi élip turghanlargha a'it teshwiqat süritidikilerning hemmisining dégüdek ürümchidiki xitay ahaliliri ikenlikini körsitidu.

Xitay kommunist qoshunlirining tanka-bronéwik batalyoni ürümchi ayrodromini igilep, gensudin sowét ayropilanliri bilen qoshun toshushni kapaletke ige qilish wezipisini atqurghandin bashqa qalghan qoshunlar, yeni 2-we 6-korpuslar shimaliy hem jenubiy Uyghur diyarigha dawamliq yürüsh qilip, 1950-yili 3-ayghiche bolghan 6 ay ichide pütün Uyghur élini toluq igilidi shuningdek kompartiyening bashqurushi astidiki her derijilik hakimiyetlerni qurup, hemme ishlarni kontrolluq astigha aldi.

Lékin xitay kompartiyesi hökümiti özi ghayet zor eskiriy küch bilen ishghal qilghan bu jayni “Ishghal qilish” emes, belki “Tinchliq bilen azad qilish” dep atidi. Amérikadiki “Béyjing bahari” zhurnilining sabiq muherriri, xitay ziyaliysi xu ping ependi mezkur “Tinchliq bilen azad qilish” atalghusining pütünley siyasiy oydurma ikenlikini, “Tinchliq bilen azad qilghan yerge hergizmu 100 minglap qoshun ewetmeydighanliqini bildürüp: “Xitay kompartiyesi shinjang we tibetke ‛tinchliq bilen azad qilish‚sözini qollan'ghan. Hetta béyjingni igileshkimu tinchliq bilen azad qilish sözini ishletti, mana hazir teywenni tinchliq bilen birlikke keltürüsh, dewatidu. Shinjangni héchqachan tinchliq bilen azad qilghini yoq, belki zor eskiriy küchni ewetip tehdit sélish arqiliq igiligen. Kompartiye tarixni xalighanche özgertip, burmilap chüshendüridu. Shinjang emeliyette xitay kompartiyesi qoshunliri teripidin ishghal qilin'ghan zémin bolup, egerde uni ishghal qilghan dése bolmaytti, shunga tinchliq bilen azad qilish sözini qollandi” deydu.

Exmet igemberdi ependining qarishiche, xitay kommunistlirining jungxu'a xelq jumhuriyiti qurulghanda we kommunist qoshunliri sherqiy türkistan'gha bésip kirgen shu waqitta ghuljida 1944-yili qurulghan sherqiy türkistan jumhuriyiti hökümiti yenila musteqilliqi, mewjutluqini saqlawatatti. Exmetjan qasimi qatarliqlarni yoq qilghan bolsimu, yenila bu hakimiyet öz dölet bayriqini ésiwatatti. ( Dawamini ulinishtin anglang)

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.