“өтмүштин бүгүнгичә йипәк йоли: күткәнлиримиз вә һәқиқәтләр” намлиқ китаб түркийәдә нәшр қилинди

Түркийә асия билән явропаниң түгүни, тарихи йипәк йолиниң өтиңи болуш сүпити билән йипәк йолиға алаһидә көңүл бөлүп кәлмәктә.

Бүгүнки күндиму хитай дөлити оттуриға қойған йеңи йипәк йолини қайта раваҗландуруш- “бир бәлвағ бир йол” иш пилани түркийәниң күн тәртипидә турмақта. Бундақ бир пәйттә, тонулған тарихчи профессор доктор әхмәт ташағил әпәнди, профессор доктор әмәл кәфәли ханим, доктор нәсрин сариахмәтоғлу карагүр вә доктор өзләм дәниз йилмаз ханимларниң нәшргә тәйярлишида “өтмүштин бүгүнгичә йипәк йоли: күткәнлиримиз вә һәқиқәтләр” намлиқ китаб түркийәдә нәшр қилинди. Китабқа 19 парчә мақалә киргүзүлгән болуп, мақалиләрдә йипәк йолиниң сиясий, иқтисадий, мәдәний вә тиҗарәт җәһәттики әһмийити, йипәк йоли бойидики милләтләрниң тили, тарихи вә әдәбияти баян қилинған.

Мақалиләр ичидә уйғур дияри вә уйғурлар тоғрисидики мақалиләрму бар болуп, булар: рамазан шәшән язған “йипәк йолида бухара, сәмәрқәнт вә қәшқәрдин өткән йипәк йолиниң әһмийити”, тонулған тарихчи профессор доктор гүлчин чандарлиоғлу язған “сериқ уйғурлар вә йипәк йоли”, қирғизистан дөләт университети тарих оқутқучиси олҗабай қаратайиф язған “сериқ уйғурлар вә лопнурлуқларниң қирғизлар билән болған етник мунасивити”, ғази университети тарих оқутқучиси доктор варис чақан язған “тарихта қәшқәрниң йипәк йолидики роли” қатарлиқлардин ибарәт.

Уйғур тарихчи варис чақан әпәнди мақалисидә дуня мәдәнийәт тарихида муһим йери болған йипәк йолиниң шәрқ билән ғәрб оттурисидики тиҗарәт, дин, күлтүр вә сәнәт саһәсидә көрүклүк роли ойниғанлиқини, хитайниң қәдимки пайтәхти чаңәндин башлап ақдеңиз бойиғичә давамлашқан чәксиз кәткән карван йолиниң миладидин бурунқи 4-әсирдин миладидин кейинки 16-әсиргичә асия билән явропа оттурисидики тиҗарәт һәм мәдәнийәт мунасивәтлиридә әһмийитини йоқитип қоймиғанлиқини, йипәк йоли намини немис җуғрапийәшунаси фердинанд вон ричтһофәнниң атиғанлиқлиқини, шуниңдин тартип ғәрб билән шәрқ оттурисидики күлтүр вә тиҗарий мунасивәт һәққидә тохталғанда “йипәк йоли” аталғуси билән баян қилинғанлиқини язған. Доктор варис чақан әпәнди мақалисидә уйғур дияриниң хитайниң ғәрбкә ечилған бирдин бир дәрвазиси икәнликини, уйғур дияри йипәк йоли үчүн тарихта қандақ муһим әһмийәткә игә болса бүгүнки күндиму шундақ әһмийәткә игә икәнликини баян қилған.

Ундақта йипәк йоли билән уйғурларниң мунасивити қандақ? тарихи йипәк йолиниң һазирқи уйғур диярида қандақ роли бар? йеңи йипәк йолида уйғурларниң роли қандақ болар? бу һәқтики көз қаришини игиләш үчүн
Әнқәрәдики һаҗәттәпә университети тарих оқутқучиси доктор әркин вә әгә университети оқутқучиси профессор алимҗан инайәт әпәндиләр билән сөһбәт елип бардуқ.

Доктор әркин әкрәм әпәнди тарихий йипәк йоли билән уйғурларниң зич мунасивити барлиқини, уйғурларниң 16-әсирдә йипәк йолиниң чөкүшигичә болған арилиқта ачқучлуқ рол ойниғанлиқини, парлақ мәдәнийәт яратқанлиқини тәкитлиди.

Доктор әркин әкрәм әпәнди йеңи йипәк йоли қурулушида уйғурларниң қәдимки йипәк йолида ойниғандәк рол ойниялмайдиғанлиқини илгири сүрди.

Профессор алимҗан инайәт йеңи йипәк йолиниң уйғурларға хитай мәдәнийитини елип келидиғанлиқини, уйғурларға сәлбий тәсир көрситидиғанлиқини илгири сүрди.

Мутәхәссисләр, уйғур дияриниң хитайниң ғәрбкә ечилишида ачқучлуқ рол ойнайдиғанлиқини илгири сүрмәктә. Ундақта уйғур дияридики муқимсизлиқ йеңи йипәк йолиға қандақ тәсир көрситәр? доктор әркин әкрәм әпәнди хитай һөкүмити уйғур мәсилисини һәл қилмай туруп чоң дөләт болалмайдиғанлиқини, йеңи йипәк йолиниң әмәлгә ешишиниңму қейин болидиғанлиқини илгири сүрди.

Әгә университети оқутқучиси профессор алимҗан инайәт хитайниң йеңи йипәк йоли пиланиниң район иқтисадиға пайдилиқ болсиму, әмма уйғурларниң мәдәнийәт вә миллий кимлик җәһәттин ассимилятсийә болушини илгири сүрүш ролини ойнайдиғанлиқини оттуриға қойди.

Кейинки йилларда түркийәдә йипәк йоли тоғрисидики тәтқиқатлар көпәймәктә. Өтүкән нәшрияти тәрипидин нәшр қилинған “өтмүштин бүгүнгичә йипәк йоли: күткәнлиримиз вә һәқиқәтләр” намлиқ мақалиләр топлими түркийәдә нәшр қилинған йипәк йоли тоғрисидики тунҗи китаб һесаблиниду.