“Ötmüshtin bügün'giche yipek yoli: kütkenlirimiz we heqiqetler” namliq kitab türkiyede neshr qilindi

Türkiye asiya bilen yawropaning tügüni, tarixi yipek yolining ötingi bolush süpiti bilen yipek yoligha alahide köngül bölüp kelmekte.

Bügünki kündimu xitay döliti otturigha qoyghan yéngi yipek yolini qayta rawajlandurush- “Bir belwagh bir yol” ish pilani türkiyening kün tertipide turmaqta. Bundaq bir peytte, tonulghan tarixchi proféssor doktor exmet tashaghil ependi, proféssor doktor emel kefeli xanim, doktor nesrin sari'axmet'oghlu karagür we doktor özlem deniz yilmaz xanimlarning neshrge teyyarlishida “Ötmüshtin bügün'giche yipek yoli: kütkenlirimiz we heqiqetler” namliq kitab türkiyede neshr qilindi. Kitabqa 19 parche maqale kirgüzülgen bolup, maqalilerde yipek yolining siyasiy, iqtisadiy, medeniy we tijaret jehettiki ehmiyiti, yipek yoli boyidiki milletlerning tili, tarixi we edebiyati bayan qilin'ghan.

Maqaliler ichide Uyghur diyari we Uyghurlar toghrisidiki maqalilermu bar bolup, bular: ramazan sheshen yazghan “Yipek yolida buxara, semerqent we qeshqerdin ötken yipek yolining ehmiyiti”, tonulghan tarixchi proféssor doktor gülchin chandarli'oghlu yazghan “Sériq Uyghurlar we yipek yoli”, qirghizistan dölet uniwérsitéti tarix oqutquchisi oljabay qaratayif yazghan “Sériq Uyghurlar we lopnurluqlarning qirghizlar bilen bolghan étnik munasiwiti”, ghazi uniwérsitéti tarix oqutquchisi doktor waris chaqan yazghan “Tarixta qeshqerning yipek yolidiki roli” qatarliqlardin ibaret.

Uyghur tarixchi waris chaqan ependi maqaliside dunya medeniyet tarixida muhim yéri bolghan yipek yolining sherq bilen gherb otturisidiki tijaret, din, kültür we sen'et saheside körüklük roli oynighanliqini, xitayning qedimki paytexti chang'endin bashlap aqdéngiz boyighiche dawamlashqan cheksiz ketken karwan yolining miladidin burunqi 4-esirdin miladidin kéyinki 16-esirgiche asiya bilen yawropa otturisidiki tijaret hem medeniyet munasiwetliride ehmiyitini yoqitip qoymighanliqini, yipek yoli namini némis jughrapiyeshunasi férdinand won richthofenning atighanliqliqini, shuningdin tartip gherb bilen sherq otturisidiki kültür we tijariy munasiwet heqqide toxtalghanda “Yipek yoli” atalghusi bilen bayan qilin'ghanliqini yazghan. Doktor waris chaqan ependi maqaliside Uyghur diyarining xitayning gherbke échilghan birdin bir derwazisi ikenlikini, Uyghur diyari yipek yoli üchün tarixta qandaq muhim ehmiyetke ige bolsa bügünki kündimu shundaq ehmiyetke ige ikenlikini bayan qilghan.

Undaqta yipek yoli bilen Uyghurlarning munasiwiti qandaq? tarixi yipek yolining hazirqi Uyghur diyarida qandaq roli bar? yéngi yipek yolida Uyghurlarning roli qandaq bolar? bu heqtiki köz qarishini igilesh üchün
Enqerediki hajettepe uniwérsitéti tarix oqutquchisi doktor erkin we ege uniwérsitéti oqutquchisi proféssor alimjan inayet ependiler bilen söhbet élip barduq.

Doktor erkin ekrem ependi tarixiy yipek yoli bilen Uyghurlarning zich munasiwiti barliqini, Uyghurlarning 16-esirde yipek yolining chöküshigiche bolghan ariliqta achquchluq rol oynighanliqini, parlaq medeniyet yaratqanliqini tekitlidi.

Doktor erkin ekrem ependi yéngi yipek yoli qurulushida Uyghurlarning qedimki yipek yolida oynighandek rol oyniyalmaydighanliqini ilgiri sürdi.

Proféssor alimjan inayet yéngi yipek yolining Uyghurlargha xitay medeniyitini élip kélidighanliqini, Uyghurlargha selbiy tesir körsitidighanliqini ilgiri sürdi.

Mutexessisler, Uyghur diyarining xitayning gherbke échilishida achquchluq rol oynaydighanliqini ilgiri sürmekte. Undaqta Uyghur diyaridiki muqimsizliq yéngi yipek yoligha qandaq tesir körsiter? doktor erkin ekrem ependi xitay hökümiti Uyghur mesilisini hel qilmay turup chong dölet bolalmaydighanliqini, yéngi yipek yolining emelge éshishiningmu qéyin bolidighanliqini ilgiri sürdi.

Ege uniwérsitéti oqutquchisi proféssor alimjan inayet xitayning yéngi yipek yoli pilanining rayon iqtisadigha paydiliq bolsimu, emma Uyghurlarning medeniyet we milliy kimlik jehettin assimilyatsiye bolushini ilgiri sürüsh rolini oynaydighanliqini otturigha qoydi.

Kéyinki yillarda türkiyede yipek yoli toghrisidiki tetqiqatlar köpeymekte. Ötüken neshriyati teripidin neshr qilin'ghan “Ötmüshtin bügün'giche yipek yoli: kütkenlirimiz we heqiqetler” namliq maqaliler toplimi türkiyede neshr qilin'ghan yipek yoli toghrisidiki tunji kitab hésablinidu.