Almatada ötken murasimda 5‏-iyulda qurban bolghanlar yad étildi

Proféssor abén nurmanof 5‏-iyulda qurban bolghanlarni yad étish murasimigha teklip bilen qatniship, soz qildi. 2014-Yili 5-iyul, almata.

5-Iyulda almata shehirining zarya wostoka mehelliside bir yerge jem bolghan Uyghurlar 2009-yil 5-iyul ürümchi paji'esining besh yilliqini xatirilidi. Sheher we uning etrapidiki Uyghurlar zich olturaqlashqan mehellilerdin kelgen wekiller bolup ikki yüzge yéqin adem qatnashqan mezkur murasimgha qazaq, türk, tatar xelqliri wekillirimu ishtrak qildi. Diniy zad mehemmetjan hajim ürümchi qanliq weqeside hem Uyghur diyarining her qaysi jaylirida erkinlik we insan heqliri üchün qaza bolghanlargha atap qur'an oqudi. Andin sözge chiqqan siyasetshunas qehriman ghojamberdi ürümchi paji'esining kélip chiqish seweblirini hemde uning aqiwetlirini bügünki kün nuqti'iyneziridin chüshendürüp, bu heqte igilen'gen yéngi melumatlarni otturigha qoydi. U rabiye qadir rehberlikidiki dunya Uyghur qurultiyining kéyinki waqitlarda élip bériwatqan pa'aliyiti toghriliqmu qisqiche axbarat berdi. Q. Ghojamberdi shundaqla qazaqistandiki söz erkinliki, musteqilliq, birlik qedriyetlirini alahide tekitlidi. Murasim qatnashquchiliri dunya Uyghur qurultiyi re'isi rabiye qadirning ottura asiya Uyghurlirigha qilghan murajitini tingshidi.

“Ewlad bolmisa ete hemmisi égisiz qalidu”

Sözge chiqqan iqtisad penlirining doktori, proféssor abén nurmanof mezkur murasimgha teklip qilin'ghanlar namidin minnetdarliq bildürüp, mundaq dédi: “Her bir ademning boynida ulugh arzu bolidu. Bu arzu her kimning özining tughulghan yérining puqrasi bolushtur. Bügün mana besh yilliq xatirilesh murasimigha qatnishiwatimiz. 2009-Yili jumhuriyet sariyida bolghan murasimghimu qatnashqan iduq. Biz, türkiy xelqler, alemde beshinchi orunda kéliwatimiz. Shuning üchün silerningmu, bizningmu ewladlirimiz köp bolsa biz héchkimdin kem bolmaymiz. Ewlad bolmisa ete yermu qalidu, elmu qalidu, hemmisi égisiz qalidu. Bügün qazaq xelqining, türk we özbék xelqlirining siler bilen bille ikenlikini éytqum kélidu. Silerning niyetliringlar nahayiti toghra. Bu niyetliringlarni allahta'ala yerde qoymaydu. Shunglashqa silerge bext, parawanliq, amet tileymen.”

“Silerni qollaymiz”

Tonulghan qazaqistanliq siyasetshunas aydos sarim: “Dunyaning nege kétiwatqanliqini barliqimiz körüwatimiz. Az sanliq milletlerla emes, bügünki künde hetta dunya tonughan memliketlergimu xewp tughulmaqta. Ukra'inadiki ehwalni körüwatisiler. Ukra'inaning ellik milyon xelqi bar, pütkül dunyagha meshhur, öz chégrisi bar, sowét dewridin kéyin b d t gha eza bolghan memliket hésablinatti. Shuning özide tünügünki impériyening qisas éliwatqanliqini körüwatisiler. Ularning arisida özimizning qirimliq qérindashlirimizmu japa chékiwatidu. Stalin zamanisida palan'ghan, emdi mana adem bolarmizmu, qanitimizni yayarmizmu dégende yene béqindiliqqa duchar boluwatmaqta. Biz 20-we 21-esirlerdin sawaq alidighan bolsaq, her qandaq impériye birer milletning mewjut bolushigha qarshi. Impériye peqet özi üchünla yashaydu.”

U shundaqla, qazaqistanning öz musteqilliqining ikkinchi dewrini béshidin kechürüwatqanliqini, yigirme-yigirme besh yildin kéyin qazaqlarning memliket xelqining 85-90 pirsentini igilep, özbéklerning ikkinchi, Uyghurlarning bolsa, üchinchi orun'gha chiqidighanliqini bildürdi. U sözini dawam qilip, yene shundaq dédi: “Biz bügünki künde qazaq memlikitining türk dunyasining, islam dunyasining chong bir bölikige aylinidighanliqigha ishinip, shu yolda tirishiwatimiz. Uyghur jama'etchilikimu mana shuninggha, qazaqning azadliq üchün kürishige özining yardem qolini sozsa. Sewebi silerning bügün qazaq bolghininglar, ete silerning Uyghur bolup qélishinglarning chong bir kapaliti.

Qazaqlar üch acharchiliqtin aman ötti, impériyening azabini kördi. Shunglashqa biz héchqachan héchkimning Uyghur, keris, némis, tunggan, türk bolup qélishigha qarshi bolmaymiz. Siler yaxshi bilisiler, qazaqistandikidek tiyatir, mektep, gézit bashqa qaysi elde bar? biz buni da'im qollaymiz, saqlaymiz, memliket derijisidimu qollash bar. Birla ötünüsh. Siler yenimu aktipliq körsetsenglar. Buning üchün qazaq metbu'atigha, omumen, metbu'atqa pat-pat chiqip, dunyagha tariliwatqan axbaratlarda rabiye xanim we bashqa chong shexslerning qiliwatqan ishlirini qazaq jem'iyitige taratsanglar, silerge bolghan köz qarash, hésdashliq sézimi téximu küchiyidu, dep hésablaymen. Méning qazaq bolunglar dep éytqinimning sewebimu shu. Bügün Uyghur xelqining bilim sewiyisini, alimlirining sanini, qazaq metbu'atida bésiliwatqan maqalilerning sanini téximu köpeytish hajet. Mana shu waqitta bizde heriket, din, til birliki peyda bolidu. Shuning üchün héchqachan harmanglar....”

“Üch yüz milyon yürek bir yürek bolsun”

Türkiy xelqler medeniy fondining prézidénti exmet daghduran dunyada 300 milyon türkiy xelqlerning barliqini hem ular arisidiki birlikning ehmiyitini yuqiri bahalap, mundaq dédi: “Shéhit bolghan qérindashlirimizni untumayli. Radiye qadir animiz er kishi oxshash barliq yerlerni arilimaqta. Uni amérikida, fransiyide, yaponiyede tonudi. Emdi qazaqistanda uning toghriliq yézilmaywatidu. Aydos, abén oxshash dostlirimiz chiqip, Uyghur mesilisini qazaqistanda tarqitiwatidu. Méning oyumche, bügünki murasimda Uyghurlardin qazaqlar köprek bolushi kérek idi. Omumen silerning mesilenglarni tatarlar, bashqurtlar, hemmisi bilishi lazim. Bizge bashqisidin payda yoq. Üch yüz milyon yürek bir yürek bolsun,”

“Xelq döliti bolsa, özini saqlap qalalaydu”

Tatar-bashqurt jem'iyiti re'isi waslim ilmurat muhemmetjan oghli: “Men özüm ghuljida tughulghan. 44-47-Yilliri sherqiy türkistan inqilabigha talay tatarlar qatniship, shéhit bolghan. Egerde biz, türkiy xelqler, barliqimiz bir bolmisaq, bizning hayatimizni héchkim oylap qoymaydu. Hazir mana shéhitlarni eslep olturimiz. Shularning imanliri yoldash bolsun, yatqan yerliri yumshaq bolsun, jayliri jennette bolsun.”

Murasimda shundaqla dunya Uyghur ayalliri birliki re'isining ottura asiya boyiche orunbasari asiyem turdiyéwa, alim rabik ismayilof we bashqilar Uyghur milliy herikiti, musteqilliq we birlik idiyiliri heqqide öz pikirlirini otturigha qoydi.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan asiyem turdiyéwa mezkur murasim heqqide öz tesiratini bildürdi.