“5-Iyul ürümchi weqesi” munasiwiti bilen enqerede yighin ötküzüldi

Enqerede ötküzülgen “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqining 9-yilida sherqiy türkistan” namliq muhakime yighinidin körünüsh. 2018-Yili 7-iyul, türkiye.

7-Iyul küni türkiye paytexti enqerede “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqining 9-yilida sherqiy türkistan” namliq muhakime yighini ötküzüldi.

“5-Iyul ürümchi weqesi” ning 9-yili munasiwiti bilen ötküzülgen bu yighin ürümchi weqeside hayatidin ayrilghanlarning rohigha atap qur'an tilawet qilish, türkiye we sherqiy türkistan istiqlal marshini oqush bilen bashlandi. Yighinning échilish murasimida dunya Uyghur qurultiyining mu'awin re'isi doktor erkin ekrem, sherqiy türkistan teshkilatlar birliki re'isi hidayet oghuzxan, Uyghur akadémiyesi re'isi abdulxemit qaraxan qatarliq kishiler sözlidi.

Yighin'gha riyasetchilik qilghan nuriye saribay xanim yighinning échilishini mundaq bashlidi: “Hörmetlik yighin ehli 5-iyul ürümchi weqesining 9-yilliqi munasiwiti bilen dunya Uyghur qurultiyi, sherqiy türkistan teshkilatlar birliki, Uyghur akadémiyesi we Uyghur tetqiqat instituti birlikte uyushturghan ‛5-iyul ürümchi qirghinchiliqining 9-yilida sherqiy türkistan‚ muhakime yighinigha xush keldinglar”.

Mezkur yighin'gha sabiq parlamént ezaliri, ammiwi teshkilat mes'ulliri, istanbul, konya, kastamonu wilayiti we enqerediki Uyghurlardin bolup 150 etrapida kishi ishtirak qildi.

D u q mu'awin re'isi erkin ekrem ependi échilish murasimida sözlep mundaq dédi: “Buningdin 9 yil burun ürümchide bolghan bir weqeni eslesh üchün bir yerge jem bolduq. Buningdek weqeler sherqiy türkistan tarixida dawamliq yüz bérip keldi. Sherqiy türkistan kürishi 130 yildin buyan dawamlishiwatidu. 134 Yil mabeynide sherqiy türkistanning her yéride qan tökülgen, shéhitlarning qéni bilen sughurulghan bu zémin hazir xitayning ishghali astida. Her dewrde rehberler chiqip xitayning boyunturuqidin qutulushqa tirishqan bolsimu, qutulalmidi. Bügünki künde biz bu küreshni dawamlashturuwatimiz. Ürümchi weqesimu mana mushu küreshning dawami hésablinidu. Bügünki yighinimizda bundin 9 yil burun yüz bergen bu weqeni mutexessisler her jehettin tehlil qilip ötmekchi”.

Arqidin istanbuldiki Uyghur akadémiyesi re'isi abdulxemit qaraxan ependi sözligen échilish nutqida, bügünki yighinda 4 mutexessisning ürümchi weqesi toghrisida élip barghan ilmiy tetqiqatini otturigha qoyup ötidighan muhim bir yighin bolidighanliqini tekitlidi.

Sherqiy türkistan teshkilatlar birliki re'isi hidayet oghuzxan ependi “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi”din kéyin Uyghur weziyitining téximu éghirliship ketkenlikini bayan qilip mundaq dédi: “2009-Yili 5-iyul küni yüz bergen qirghinchiliqtin kéyin sherqiy türkistandiki kishilerning erkinlikke, heq-hoquqqa érishishi jehettin héch qandaq ilgirilesh bolmidi. Ürümchi weqesidin kéyin köp sanda doklat teyyarlap munasiwetlik organlargha berduq, bügünki weziyitimiz hemmige melum, epsuski hökümetler tüzük inkas qayturmidi. Shunga men türkiye hökümiti, siyasiy partiyeler we ammiwi teshkilatlarning sherqiy türkistan mesilisige alahide köngül bölüshini iltimas qilimen.”

Échilish murasimi axirlashqandin kéyin sabiq parlamént ezasi proféssor orxan qawunju riyasetchilik qilghan muhakime yighini bashlandi. Doktor erkin ekrem ependi “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi we xelq'ara munasiwettiki tesiri” témisida, izmirdiki ege uniwérsitéti oqutquchisi proféssor alimjan inayet “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqining sewebliri” témisida, ghazi uniwérsitéti tarix oqutquchisi qonuralp erjilasun ependi “Xitayning sherqiy türkistandiki tarixni burmilash siyasiti toghrisida”, istanbul uniwérsitéti oqutquchisi doktor ömer qul ependi bolsa “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqi we herqaysi döletler we xelq'ara teshkilatlarning inkasi” témisida sözlidi.

Mutexessisler doklatlirida, 2009-yili 5-iyul küni nurghunlighan Uyghur yashliri shu yili 6-ayning 26-küni gu'angdungning shawgüen shehiride tayaq yep ölüp ketken Uyghur ishchilar üchün adalet telep qilip tinchliq bilen namayish qilghanliqini, emma namayish saqchilarning qattiq basturushigha uchrighandin kéyin toqunushqa aylinip ketkenlikini otturigha qoydi. Ular doklatlirida, xitay da'iriliri öz qolidiki hökümet taratqulirigha tayinip weqede ölgenlerning sanining 200 etrapida ikenlikini, bularning mutleq köp qismining xitaylar ikenlikini jakarlighanliqini, halbuki, dunya Uyghur qurultiyi we bashqa xelq'araliq teshkilatlar xitay hökümitining weqedin kéyinki Uyghurlar köp olturaqlashqan mehellilerge qaratqan basturush, tazilash herikitide minglighan Uyghurning ölgenliki we iz-déreksiz ghayib bolghanlarning saniningmu köp ikenlikini ilgiri sürüwatqanliqini otturigha qoydi.

Yighin axirlashqandin kéyin yighin'gha ishtirak qilghan Uyghur oqughuchilargha mikrofonimizni uzattuq. Kastamonu uniwérsitéti oqughuchisi sirajidin abdulkérim ependi “5-Iyul ürümchi weqesi” toghrisidiki melumatlarni xitay axbarat wasitiliridin bilgenlikini, bügünki yighinda yéngi melumatlargha ige bolghanliqini bayan qildi.

Kastamonu uniwérsitéti oqughuchisi subinur yighinning yashlarning oyghinishi üchün paydiliq bolghanliqini bayan qildi.

7-Iyul küni türkiye paytexti enqerede ötküzülgen “5-Iyul ürümchi qirghinchiliqining 9-yilida sherqiy türkistan” namliq muhakime yighini 4 sa'et dawamlashti. Yighin'gha köp sanda Uyghur oqughuchi we muxbirlar ishtirak qildi.