Babur: “Men bilidighan dadam abduqadir jalalidin”

2018-Yil 2-ayning bashlirida shinjang pédagogika uniwérsitétining proféssori, ataqliq sha'ir we edib abduqadir jalalidinning tutqun qilin'ghanliq xewiri ijtima'iy taratqularda tarqalghan idi. Bultur 4-ayda radiyomiz Uyghur bölümi shinjang pédagogika uniwérsitéti qoghdash bashqarmisi siyasiy ishlar bölümining mes'uli féng wénchyang bilen téléfon ziyariti élip barghanda, u abduqadir jalalidinning 2018-yil 29-yanwar küni tutqun qilin'ghanliqini delilligen idi.

Abduqadir jalalidinning yéqinda amérikining kaliforniye shtatigha kélip orunlashqan oghli babur 11-yanwar küni radiyomiz Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, bultur 1-ayning 29-küni dadisi abduqadir jalalidinning tutqun qilin'ghanliqini, bu xewerni ulargha yetküzgen apisi jemile xanimningmu bir kündin kéyin, yeni bultur 30-yanwar küni tutqun qilin'ghanliqini anglatti. 

Babur jalalidinning bildürüshiche, dadisi abduqadir jalalidinning tutqun qilin'ghanliqi xewirini anglighan künlerde hede-ini ikkiylen türkiyede oquwatqan iken. 2018-Yili 1-ayning 29-küni kechqurun ular apisi jemile xa'animdin dadisi abduqadir jalalidinning xitay dölet amanliqi saqchiliri teripidin öyidin tutqun qilinip ekétilgenlikini anglighan iken. 

Emma etisi, yeni bultur 30-yanwar küni apisi jemile xanim nahayiti jiddiyleshken halda hede-ini ikkiylen'ge oqush xirajiti ewetkenlikini bildürüp, ulargha pulni derhal éliwélishni éytqan. Shu kündin bashlap dadisining tutqun qilin'ghanliqi heqqidiki paji'elik xewerdin yüriki ézilgen hede-ini ikkiylen anisi jemile xanimning awazinimu ikkinchilep angliyalmighan. 

Baburning bildürüshiche, kéyinche ular uruq-tughqan, tonush bilishlerdin sürüshtürüsh arqiliq anisi jemile xanimningmu tutqun qilinip lagérgha élip kétilgenlikini uqqan. Ular anglighan uchurlarda jemile xanim tutqun qilin'ghan deslepki mezgillerde ürümchidiki melum lagérgha qamalghan iken. Emma kéyinki mezgilge kelgende uruq-tughqan, tonush-bilishler bilen bolghan barliq alaqiler üzülgenliki üchün ular tutqundiki ata-anisi heqqide héchqandaq yéngi uchurgha érishelmigen. 

Babur hede-ini ikkiylenning öz imkanlirining yétishiche dadisi abduqadir jalalidin we anisi jemile xanimning ehwalini dawamliq sürüshtürgenlikini we munasiwetlik organlargha anglitip kéliwatqanliqini bildürdi. 

U bayanida özining bultur 8-ayning axiri türkiyedin ayrilip, amérikigha kelgenlikini bildürdi. U dadisi abduqadir jalalidinning tutqun qilin'ghanliqi heqqide amérikidiki munasiwetlik organlargha ispat bergenlikini we bundin kéyin dadisigha erkinlik telep qilish yolida dawamliq izdinidighanliqini bildürdi. 

Babur yene öz neziridiki dadisi abduqadir jalalidin heqqide toxtilip, xitay hökümitining dadisi abduqadir jalalidin'gha artqan atalmish “Jinayet” lerning asassiz töhmetler ikenlikini tekitlidi. 

Babur dadisi abduqadir jalalidinning xitay hökümiti belgiligen qanun-tüzümler ramkisi ichide turup öz xelqi üchün qelem tewretken bir ziyaliy ikenlikini, uning yazghan eserliriningmu xitay hökümitining ruxsiti bilen xitaydiki hökümet neshriyatlirida neshr qilin'ghanliqini bildürdi. U yene xitay hökümitining dadisi abduqadir jalalidin'gha her xil töhmetlerni artip tutqun qilishini qobul qilghili bolmaydighanliqini, xitay hökümitining abduqadir jalalidinni tutqun qilishi emeliyette xitayning dadisigha oxshash öz xelqi arisida hörmet tapqan ziyaliylarni yoqitish niyitini ashkarilighanliqini tekitlidi.

Xelq'ara taratqularning xewerliri we kishilik hoquq organlirining doklatliri shundaqla amérika qatarliq döletlerning melumatliridin ashkarilinishiche, xitay da'irilirining Uyghur diyarida qurghan atalmish “Terbiyilesh merkezliri” namidiki jaza lagérlirigha qamalghan Uyghurlarning sani 2 milyondin ashqan. Bolupmu Uyghur ziyaliyliri, bilim ademliri, diniy alimliri we her sahediki tonulghan kishilerdin bolup az dégende nechche yüzligen Uyghur serxilliriningmu tutqanda ikenliki jiddiy diqqet qozghimaqta.