Rabiye qadir: kishilik hoquq di'alogida amérika xitaydin térrorluqini bahane qilip, Uyghurni basturmasliqini telep qilishi kérek

Amérika hökümiti bu nöwetlik kishilik hoquq di'alogida, qanun bilen bashqurush, diniy erkinlik, ipade erkinliki, intérnét erkinliki, az sanliq milletler hoquqi we bashqa kishilik hoquq mesililirining muzakire qilinidighanliqini bildürdi.

Amérika dölet ishlar ministirliqining ilgiri sürüshiche, mezkur di'alog bu yil 6 - aydiki amérika - xitay iqtisad - istratégiye di'alogida otturigha qoyulghan hem bu yil 9 - ayda xitay re'isi shi jinping amérikini ziyaret qilghanda yene otturigha qoyulidighan achquchluq kishilik hoquq mesililirini dawamliq muzakire qilishqa purset yaritip bergen.

Ikki künlük di'alog peyshenbe küni amérika dölet ishlar ministirliqida bashlandi. Dölet ishlar ministiri jon keriy échilish nutqi sözlep, kishilik hoquq amérika - xitay munasiwetliridiki halqiliq mesile ikenlikini tekitligen.

Di'alogda, amérika söhbet ömikige dölet ishlar ministirliqining kishilik hoquq, démokratiye ishlirigha mes'ul yardemchi dölet ishlar ministiri tam malinowiskiy, xitay terepke tashqi ishlar ministirliqi xelq'ara ijtima'iy ishlar mehkimisining mudiri lyu jünxu'a wekillik qildi.

Amérika dölet ishlar ministirliqi di'alogning muzakire témisi diniy, qanun, tor, az sanliq milletler we bashqa kishilik hoquq mesililirige chétilidighanliqini qeyt qilghan bolsimu, biraq u bu sahediki konkrét qandaq mesililerning muzakire qilinidighanliqini ashkarilimidi.

D u q re'isi rabiye qadir xanimning körsitishiche, di'alogda amérika terep xitayning Uyghurlarni térrorluqqa baghlap basturuwatqanliq mesilisini otturigha qoyushi kérek. U, “Amérika xitayning Uyghur erkinlik herikitini térrorluq qélipigha sélish telipige nahayiti sezgür mu'amile qilishini ümid qilimiz” dédi.

Rabiye qadir: Uyghur üchün hemmidin sezgür mesile. Néme désingiz, xitay hökümiti xelq'aragha Uyghurlarni térrorchi dégüzüsh üchün tirishiwatidu. U bolupmu Uyghurlarni islam dölitige, süriyediki teshkilatlargha chétip turup, ashular bilen Uyghurlargha qalpaq kiydürüp, weten ichidiki herqandaq bir Uyghurni shular bilen munasiwiti bar, dep bir terep qilish xitayning asasliq meqsiti boluwatidu.

Buni xitay amérikighimu, türkiyegimu tangdi. Xitay hökümiti hazir amérikini mushuninggha qayil qilmaqchi. Bizning meqsitimiz, amérikining xitay hökümitining Uyghurlargha mushundaq qalpaq köydürüshige yol qoyup, Uyghurlarning erkinlik heriketlirini bu qélipqa sélishigha maqul démeslikini, xitayning otturigha qoyghan mushundaq mesililirige nahayiti sezgür mu'amile qilishini ümid qilimiz.

Rabiye qadir xanim yene, xitay yili bayram mezgilliride Uyghurlarni basturushi, kishilik hoquq buzghunchiliqi küchiyidighanliqini eskertip, bu ehwalni alaqidar amérika hökümet emeldarlirigha yetküzgenlikini, ularning di'alogda bu mesililerni otturigha qoyushini ümid qilidighanliqini bildürdi.

Rabiye qadir: 9 - ayning 1 - küni yermenke bolidu. Arqidinla xitayning öktebir dölet bayrimi yétip kélidu. Bu küni xelqning öylirige basturup kiriwatqan, xalighanche tutqun qiliwatqan, xalighanche adem öltürüwatqan bu mesililer mushu 2 ay ichide téximu éghirlishidu. Démek, bu 2 ay ichide yene qanche minglighan Uyghurlar bedel töleydu, biz buni uqmaymiz. Bizmu bu yéghindin burun buni otturigha qoyghan, (amérika) hökümet ademlirige özimizning tekliplirimizni dégen, ularmu otturigha qoyimiz, dégen. Biz( ularning) shundaq qilishini ümid qilimiz.

Bu qétim washin'gtonda ötküzülgen kishilik hoquq di'alogi ularning 19 - qétimliq di'alogidur. 19 - Nöwetlik di'alog xitay kishilik hoquq xatirisi dawamliq nacharliship, Uyghurlarni basturushi keskinleshken, xitayda nurghun zhurnalist, adwokat we pa'aliyetchiler tutqun qilinip, xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining qattiq naraziliqini qozghighan mezgilde ötküzülgen idi.

Bu ehwalda dawamliq kishilik hoquq di'alogi ötküzüshning ehmiyiti bezi kishilik hoquq pa'aliyetchiliride so'al peyda qilghan. Chet'eldiki bezi xitay öktichiler amérikining bundaq ünümsiz di'alogni toxtitip, xitaygha qattiq qol pozitsiye tutushni telep qilghan idi.

Lékin rabiye qadir xanimning qarishiche, amérikining xitay bilen dawamliq kishilik hoquq di'alogi ötküzüshi zörür. U, kishilik hoquq di'alogning resmiyet we sodigha aylinip qalmasliqi kéreklikini tekitlep, “Héchqandaq netije chiqmisimu, biraq di'alogni dawamliq ötküzüp turushi yaxshiraq” dédi.

Rabiye qadir: söhbetning suslap kétiwatqanliqi, ehmiyitining ajizlap kétiwatqanliqi u rast. Lékin shundaq bolsimu, ötküzmigendin bu söhbetni ötküzgen yaxshi. Kishilik hoquq, démokratiye, erkinlik amérika xelqi we dölitining qimmet ölchimi. Meyli xitay anglighan - anglimisun amérikining yilda bu söhbetni ötküzgini yaxshi. Biraq söhbetni shekilge ötküzüp qoyup, yenila bu sodigha aylinip ketse, buning héchqandaq ehmiyiti bolmaydu hem nahayiti nomus ish bolidu.

Shuning üchün amérika hökümiti qattiqraq turup, bu ishning emeliyleshken - emeliyleshmigenlikini, xitay bu yerde gepni qilip qoyup, u yerde özi bilgenni qilmisun üchün mushundaq bir shertler astida qilishini ümid qilimiz.

Lékin kishilik hoquq di'alogida xitaygha qattiq qol bolushini ümid qiliwatqan shexs we guruhlar yalghuz d u q emes.12 - Awghust di'alog harpisida xitaydiki bir qisim adwokat we pa'aliyetchiler mektup élan qilip, amérikini di'alogda xitaygha qattiq bésim ishlitishke chaqirghan.