Uyghur ziyaliyliri ana til teshebbuschisi abduweli ayup qatarliqlargha köngül bölmekte

Muxbirimiz méhriban
2013.12.23
abduweli-ayup-ana-til.jpg Öz ana tiligha ishtiyaq baghlighan Uyghur ziyaliysi abduweli ayup.
Uyghurbiz

Chet'ellerdiki Uyghur ziyaliyliri xitay da'iriliri teripidin “Qanunsiz meblegh toplash” jinayiti artilip, kéler ayda sotlinish aldida turghan ana til teshebbuschisi abduweli ayup gülen ependi qatarliqlarning qismitige köngül bölmekte.

Ziyaritimizni qobul qilghan bir qisim ziyaliylar we öz kimlikini ashkarilashni xalimaydighan oqughuchilar öz bayanlirida, abduweli ayup, muhemmed sidiq, dilyar obul qatarliq Uyghur ana tili teshebbuschilirining gunahsiz ikenlikini tekitlep, da'irilerning ulargha artqan jinayetlirining put tirep turalmaydighanliqini we bu ücheylenning shertsiz qoyup bérilishi kéreklikini bildürüshti.

Uyghur aptonom rayon da'irilirining ana til ma'aripi teshebbuschiliri abduweli ayup, muhemmed sidiq, dilyar obul qatarliqlar üstidin sot échishni qarar qilghanliqi heqqidiki xewer tarqalghandin kéyin, weten ichi we sirtidiki Uyghurlar arisida, ana til ma'aripi teshebbuschiliri abduweli ayup, muhemmed sidiq, dilyar obul qatarliqlarning gunahsizliqi heqqide munaziriler köpeydi.

Öz kimlikini ashkarilashni xalimaydighan mushtirilirimizdin birqanche kishi, abduweli ayup, muhemmed sidiq, dilyar obullarning kéler yili 1-ayda sotlinidighanliqi heqqidiki xewerni anglighandin kéyin, özlirining abduweli ayup gülen ependi qatarliq Uyghur ziyaliylirining qismitige köngül bölüwatqanliqini bildürdi.

Ular sözide, xitay hökümet da'irilirining nöwette Uyghurlar arisida yüksek hörmetke sazawer bolghan bu birqanche neper Uyghur ziyaliysigha “Qanunsiz meblegh toplidi” dégen jinayetni artishqa urunushining, hetta xitay hökümiti özi belgiligen qanuniy belgilimilergimu xilap bolghan qilmish ikenlikini tekitlep, abduweli ayup qatarliqlarning ehwalidin xewerdar bolghan her bir Uyghurrning, meyli u weten ichide bolsun, yaki weten sirtida bolsun, ular uchrawatqan naheqchilikke süküt qilmasliqi kéreklikini bildürdi.

Nöwette gherb döletlirining melum biride magistirliq aspirantliqida oquwatqan bir oqughuchi, amérikida qélip ishlesh pursitidin waz kéchip weten'ge qaytish yolini tallighan gülen ependi we torlardiki nadir yazmiliri bilen tonulghan dilyar ependilerge cheksiz hörmiti barliqini bildürüp, her waqit ularni özige ülge qilip kéliwatqan bu kishilerning bundin 4 ay ilgiri tutqun qilin'ghanliq xewirini anglighandin buyan, könglining intayin gheshlikte ötüwatqanliqini bildürdi.

U mundaq dédi:
‏-Eyni chaghda gülen ependiler “Uyghur ana tili shirkiti” ni qurushni teshebbus qilghinida, perzentlirini ana til ma'aripi terbiyisige ige qilishni arzu qilghan Uyghurlarning qizghin qarshi élishigha érishken idi. Wetendiki iqtisadiy yar bergen bir qisim Uyghurlar ulargha qayil bolghini we ularni qollighanliqi üchünla, “Ana til shirkitige meblegh toplash chaqiriqi” chiqqandin kéyin, özlükidinla aktipliq bilen meblegh toplashqa qatnashti. Tor béketliride bolsa gülen ependi we dilyar ependi otturigha qoyghan ana til teshebbusi her bir tordashni hayajanlandurdi, Uyghur ana til tereqqiyati üchün bedel töligen kishini Uyghurlar elwette qedirleydu-de.

Bu oqughuchi sözini dawamlashturup mundaq dédi:
‏-Eyni chaghda menmu oqush tügetkendin kéyin gülen ependige oxshash weten'ge qaytip xelqim üchün, Uyghurum üchün ishleymen, yurtumning tereqqiyati üchün bedel töleymen dep irade qilghan we bu arzuyumni özüm ishlewatqan idaridiki bashliqlargha xet yézip bildürgen idim. Emma bu yil 8-ayning axiri gülen ependige oxshash barliqini yurtining tereqqiyatigha béghishlighan, xelq qedirleydighan ziyaliylarningmu bu xil yoqilang bahanilerde qolgha élinishi könglümni ghesh qildi. Hazir chet'ellerde manga oxshash oqush tügigendin kéyin weten'ge qaytip, ana yurtimizda ishleshni arzu qilidighan, yurtimizning tereqqiyati üchün töhpe qoshushni, kindik qéni tökülgen makanda ishleshni könglige pükken yashlar nurghun, lékin yéqinqi birqanche aydin buyan chet'ellerdiki oqushini tamamlap, yaki uruq-tughqanlirini yoqlap weten'ge qaytqan Uyghur ziyaliyliri her xil yaman qismetlerge yoluquwatidu. Mesilen, 7-ayda türkiyede magistir aspérantida oquwatqan mutellip imin tutqun qilinip 79 kündin kéyin qoyuwétilgen bolsimu, emma hazirghiche pasporti qayturup bérilmey réjim astigha élin'ghanliqi üchün, istanbulgha qaytip oqushini dawamlashturalmidi. 20-Awghust tutqun qilin'ghan gülen ependini aqlinip qoyup bérilishi mumkin dep perez qilghan idim, emma hazir kéler ayda uningmu sotlinidighanliqi heqqide xewer anglidim. Yéqindin buyan bundaq xewerler barghanche köpeymekte. Bu xewerler weten'ge qaytish arzusida ottek yéniwatqan ménimu weten'ge qaytish irademdin tewritip qoyuwatidu.

Amérikidiki Uyghur ziyaliysi qeyser mijit ependi, abduweli ayup ependi bilen biwasite yüz körüshmigen bolsimu, emma uning yazmilirini tordin oqughanliqini bildürüp, gülen ependi otturigha qoyghan“Ana til ma'aripi teshebbusi”ning Uyghur ziyaliyliri we yüzminglighan, milyonlighan Uyghur ata-anilar, Uyghur perzentliri arzu qilidighan istek ikenlikini tekitlidi.

Qeyser ependi yene, da'irilerning yéqinqi yillardin buyan Uyghur millitining ser xilliri dep teriplinip, xelq teripidin söyülüp, qedirlinip kéliwatqan ilham toxti, gülen ependige oxshash Uyghur ziyaliylirigha qaratqan teqib qilish we basturushining barghanche küchiyiwatqanliqini bildürüp, bu ehwalning emeliyette xitay hökümitining xelq'aradiki abruyini töküwatqan muhim amillarning biri ikenlikini bildürdi.

Qeyser ependi sözide yene, da'irilerning abduweli ayup ependi, dilyar ependi we muhemmet sidiq qatarliq ziyaliylargha, “Qanunsiz meblegh toplidi” dégen jinayetni artishqa urunushini “Qanuniy asasqa ige bolmighan töhmet” dep qaraydighanliqini tekitlidi.

Qeyser ependi mundaq dédi: “Da'iriler hazir gülen ependi qatarliq kishilerge ularning kishilik exlaq-pezilitige héch sighishmaydighan, hetta xitayning özining qanuniy belgilimilirigimu chüshmeydighan, töhmet xaraktérlik “Qanunsiz meblegh toplidi” dégen yoqilang bednamni artip, ularni jazalashqa urunuwatidu, bu ehwalgha iqtisadi tijarettin azraqla xewiri bar herqandaq bir kishi diqqet qilalaydu we bu qilmishning hetta xitayning özining iqtisadiy tijaret qanunigha xilap qilmish ikenlikini bileleydu. Chünki gülen ependiler qurghan“Ana til shirkiti” xitay hökümiti özi belgiligen qanuniy tertipler boyiche meshghulat élip barghan, ularning meblegh toplash ishimu, elwette xitay hökümiti belgiligen tijariy qanunlargha uyghun. Emma mushundaq turuqluqmu hazir Uyghur ziyaliylirining bu serxilliri bihude türmide yétiwatidu.”

Radi'omiz igiligen bashqa uchurlardin melum bolushiche, abduweli ayup qatarliqlar qolgha élin'ghan töt aydin buyan, béyjingdiki Uyghur kishilik hoquq pa'aliyetchisi ilham toxti ependi qatarliq bir qisim Uyghur ziyaliyliri we bezi ataqliq xitay adwokatliri abduweli ayup qatarliqlarning qismitige yéqindin köngül bölüp, ularning gunahsiz ikenlikini tekitlep, xitay hökümet da'iriliridin bu kishilerni qoyup bérishni telep qilip, her xil emeliy pa'aliyetlerni dawamlashturup kelmekte iken.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.