Chet'el muxbirlirining aqsu shehiri we bay nahiyi'isde körgenliri

Baydiki kömür kanda weqe yüz bergenliki ashkarilan'ghandin kéyin xelq'ara metbu'atlarning muxbirliri Uyghur élige bérip ehwal igileshke tirishqan. Emma ular yerlikte élin'ghan qattiq bixeterlik tedbirliridin bashqa u yerdiki xelqning yüz bergen weqelerdin anche xewirining yoqluqini bayqighan.

Aqsu bayda kömür kanda yüz bergen hujum qilish weqesi tunji bolup radi'omiz teripidin ashkarilan'ghandin kéyin “Maliye waqti géziti” we “Nyu - york waqti géziti” ning muxbirliri shu jaygha bérip ehwal igilimekchi bolghan. Emma ular asasliq Uyghur élidiki qattiq bixeterlik tedbirlirini, hemme yerge toshup ketken saqchi - herbiylerni we hem hökümetning weqege a'it uchurlarni qattiq qamal qiliwatqanliqini körgen.

“Maliye waqti géziti” muxbiri tom mitshel aqsudin bergen xewiride aldi bilen aqsu shehiridiki xitay köchmenliri nopusining hazir omumi nopusning 50 pirsentini igilep bolghanliqini alahide tilgha alghan. U buninggha aqsudiki 21 yashliq we 65 yashliq ikki xitay köchmenni misal qilip, her ikkisining téxi bundin bir qanche yil ilgirila shenshi we shendung ölkiliridin shinjangda köp pul tapalaydighanliqini anglap köchüp kelgenlikini, 65 yashliq wang famililik xitay köchmenning özige bu yerde yurti shendungdin ikki hesse köp pul tapidighanliqini éytip bergenlikini yazghan.

Muxbir ular bilen söhbetlishish jeryanida ularning Uyghur élide yüz bériwatqan hujum qilish weqelirige anche érenship ketmigenlikini bayqighan. Aridiki yashta chongraqi muxbirgha “Ular méni körsimu öltürmeydu, ular adette yash xitaylargha hujum qilidiken” dégen.

Muxbir, Uyghur élidiki xitaylar omumen dégüdek xitay hökümiti yürgüzüwatqan qattiq bixeterlik tedbirliridin xursenlikini, emma Uyghurlarning inkasining bolsa buning eksiche ikenlikini bildürgen. U ürümchide sözleshken bir Uyghur yash muxbirgha “Hemmila yerde étishqa teyyar turghan qoralliq saqchilarni körüsh méni xatirjem qilmaydu, eksiche men qorqunch hés qilimen. Uning üstige buning kargha kelgini yoq 2009 - yilidin kéyin téximu köp chataqlar chiqip ketti” dégen.

“Nyu - york waqti géziti” muxbiri anjru jeykob bay nahiyisidin bergen xewiride éytishiche, bayda weqedin kéyin bixeterlik tüzümliri qattiq chingitilghan bolup, hemme yerge kömür kandiki weqeni sadir qilghan hujumchilarni tutush buyruqliri chaplan'ghan, saqchilar toluq qorallan'ghan we kéchide kochigha chiqish cheklen'gen. Yerlik ahaliler muxbirgha bir qanche kündin buyan tik'uchar we uchquchisiz ayropilanlarning qatillar yoshurunup yürüwatqanliqi perez qiliniwatqan jilgha üstide uchup yürüwatqanliqini éytip bergen. Emma muxbirning bayan qilishiche, boluwatqan mushunchiwala heriketke qarimay, weqe axbaratlarda xewer qilinmighan, baydiki xelqmu weqede zadi néme bolghanliqi heqqide köp nerse bilmeydiken. Bir xitay méhmanxana xizmetchisi muxbirgha “Biz néme bolghanliqini bilmeymiz, bir hésabta bilmisek biz özimizni bixeterrek hés qilidikenmiz” dégen.

Yene bir méhmanxana xizmetchisi muxbirgha etrapta közetchilik qiliwatqan alahide heriket saqchilirini körsitip turup yerlik saqchilarning sadaqitige ishen'gili bolmighanliqtin, ularning bashqa ölkilerdin yötkep kélin'genlikini éytip bergen. U yene “Bayda nurghun Uyghur saqchilarmu bar, emma ularmu bezi waqitlarda özining milliti bolsa körmeske séliwélishi mumkin. Eger menmu yurtum sichüende bolsam yurtdashlirim méni qoghdap qalghan bolatti” dégen.

Muxbir mana mushuningdek misallargha tayinip turup, aqsuda Uyghurlar bilen xitaylar arisida öz - ara ishenmeslikining intayin éghirliqini, ikki milletning ortaq tereplirining intayin azliqini, yézilarda hetta ikki milletning bir - birining tilinimu chüshenmeydighanliqini bayan qilghan. Aqsudiki bir Uyghur yash bolsa muxbirgha xitay köchmenliridin shikayet qilip “Bezen etrapimgha qarap xitaylarning shundaq jiqlap ketkinini körginimde öz yurtumda turup özümni xuddi yattek hés qilip qalimen” dégen.

Xelqning inkasining eksiche, aqsuda chet'ellik ziyaretchilerni kütüwélishqa mes'ul bolghan ma yenfing isimlik kadir bolsa muxbirgha “Menche sen bu yerde her millet xelqining intayin ittpaqliq ichide yashawatqanliqini körisen” dégen lékin yüz bergen weqe toghrisida héchnéme bilmeydighanliqini ilgiri sürgen. Muxbir anjru jeykob hujumda yarilan'ghanlar yatuquzulghan doxturxanini ziyaret qilip barghan bolsimu, meyli yarilan'ghanlarning a'ile - tawabi'atliri bolsun yaki doxturlar bolsun hemmisi weqe heqqide sözleshtin özini ep qachqan.

Anjru jeykob ziyariti dawamida yene, bay nahiyesidiki asasliq tijaret merkezlirining biri bolghan azadliq yolidiki nurghun dukan, ish yerlirining ta kün chüsh bolghuche itik turghanliqini körgen. Méhmanxana xizmetchisi shyung muxbirgha bir qanche yildin buyan iqtisad yaxshi bolmay, baydiki sémont zawuti, polat we kömür kanliri taqilip ketken bolghachqa nurghun xitay dukandarlar we ishchilarningmu bu yerni tashlap ketkenlikini éytip bergech “Bayda bu weqe yüz berdi, menche emdi bu yerge shirket we tijaretchiler hergizmu kelmeydu” dégen.