Arman: “Ayrodromda Uyghur oqughuchilardin bir qanchisi tutup qilindi”

Ixtiyariy muxbirimiz haji qutluq qadiri
2017.01.11
shangxey-pudong-ayrodrom.jpg Shangxey pudong ayrodromi.
RFA/Qutluq

Aldinqi bir qanche qétimliq anglitishimizda, yaponiye wetendashliqidiki Uyghur oqughuchi arman, yéqinda özining Uyghur éligha momisini körüsh üchün barghanda yoluqqan we körgen Uyghurlargha da'ir bir qisim weqeler heqqide sözlep bergen idi.

Bügünki ziyaritimizde arman özining ürümchi we shangxey ayrodromlirida Uyghurlarning kemsitishke uchrighanliqini we chet'elge oqushqa mangghan bir qisim Uyghur oqughuchilarning shangxeyde saqchilar teripidin tutup kétilgenlikini bayan qildi.

Bügünki ziyaritimizde arman özining ürümchi ayrodromida körgenlirini bayan qilip mundaq dédi: “Ürümchi ayrodromidiki Uyghurlarning tekshürüshtin ötüshige qarisingiz, xuddi kinolarda teswirlen'gendek, ikkinchi dunya urushidiki némis eskerlirining yehudilarni tekshürüsh ponkitliridin tekshürüp ötküzgen menzire köz aldingizgha kélidu. Men bilen bille öchirette turup tekshürüsh nöwitini kütüp turghan Uyghurlardin bir qanchisi tekshürüsh nöwiti kelgende, néme üchündur derhal bir qanche saqchi teripidin ayrim öyge élip kétildi. Ulardin biri manga ayropilan'gha chiqqanda özining qandaq shekilde tekshürülgenlikini bayan qilip ‛saqchilar méning pütün yük ‏- taq, kiyim-kécheklirimni tekshürüsh eswabliri arqiliq inchike tekshürülgendin kéyin andin méning kimlikimge qarap, méning néme üchün shangxeyge baridighanliqimni soridi. Men ulargha özümning yaponiyege oqushqa baridighanliqimni éyttim. Ular méning pasportumni we mektep resmiyetlirini toluq körgendin kéyin, méning shangxeyde turidighan yataq adrésimni soridi. Men texminen 45 minut tekshürülüp andin ayropilan'gha chiqish pursitige érishtim‚ dédi. Men uninggha ‛siz bu ishqa naraziliq bildürüp qarshiliq bildürsingiz bolmamdu?‚ désem, u manga ‛woy aka! néme deydighansiz, eger men qarshiliq bildürsem, saqchilar méni belkim hazirla ayrodromda térrorluq élip bérishni pilanlighan térrorchi, dep qolgha élishi we yaki neq meydanda étiwétishi mumkin. Shunga men bu xil depsendichiliklerdin qutulush üchün chet'elge oqushqa mangdim‚ dédi.”

Arman özi bilen birlikte ürümchidin shangxey pudong ayrodromighiche yétip kelgen chet'elge öz xirajiti bilen oqushqa mangghan 16 neper Uyghur oqughuchining pudong ayrodromi méhmanxanisida saqchilar teripidin qattiq soraq qilin'ghanliqini we ularning bir qanchisining saqchilar teripidin tutup qilin'ghanliqini bayan qilip mundaq dédi: “Pudong ayrodromidiki méhmanxanida uxlawatattim. Texminen kéche sa'et birler bolghan waqit bolsa kérek. Tuyuqsizla karidorda kimdur birining ‛biz shangxey sheherlik saqchi idarisi pudong rayonluq shöbisining saqchiliri 2-qewette yatqan barliq shinjangliqlar derhal yataqliringlardin chiqip, birinchi qewettiki tizimlash ornigha chüshünglar, silerni tekshürimiz‚ dep towlighan awaz arqa-arqidin anglandi. Men ornumdin des turup kiyimlirini kiyip, men bilen qoshna yataqta yatqan bir qanchilighan Uyghur oqughuchilardin ensirep peske chüshtüm. Birinchi qewet saqchilar bilen liq tolghan bolup, men peske chüshüshümge saqchilardin biri yügürüp kélip méningdin xitay tilida ‛senmu shinjangliqmu?‚ dep sorighandek qildi. Men héchnémini bilmey ganggirap tursam, kütküchi qiz kélip ‛éhtimal bu shinjangliq emes, yaponiyelik sayahetchi‚ dédi bolghay. Saqchi manga yalghandin külümsirep qoyup ketti. Shuning bilen men bir chette qehwe ichkech saqchilarning Uyghur oqughuchilarni bir-birlep soraq qilishini közitip olturdum. Ular, Uyghur oqughuchilarning pasportini bir-birlep waraqlap körüp, ularni so'al-soraq qilghandin kéyin, ulardin bir qanchisini aptomobilgha sélip élip ketti. Öz hemrahliridin ayrilghan Uyghur oqughuchilar perishan bolup közlirige yash élip bir-biri bilen quchaqliship yighlashti. Men özümni tutalmay derhal ularning yénigha bérip, men bilen bir ayropilanda ürümchidin bille kelgen Uyghur oqughuchidin néme sewebtin ularni tutup ketkenlikini sorisam, bu oqughuchi manga ‛saqchilar ularning chetke oqushqa chiqish resmiyetlirining toluq emeslikini, shunga ularni saqchi idarisige élip bérip Uyghur éli qanun da'iriliri bilen sözleshkendin kéyin, andin ularning mesilisini bir terep qilidighanliqini éytti‚ dédi.”

Biz bu heqte tepsiliy uchurgha ige bolush üchün shangxey pudong rayonluq saqchi idarisige bir qanche qétim téléfon qilghan bolsaqmu, biraq téléfonimiz jawabsiz qaldi.

Ziyaritimiz jeryanida arman, etisi etigende shangxey pudong ayrodromida chet'elge oqushqa mangghan Uyghur oqughuchilarning yene qaytidin adettiki yoluchilardin perqliq halda qattiq tekshürülüp andin ayropilan'gha chiqish ruxsitige érishkenlikini bayan qilip: “Uyghurlarning ayrodromlarda bu xil kemsitish we xarliqlargha uchrishi kishini heqiqeten oygha salidu. Shunga muhajirette yashawatqan we mendek chet'elde tughulup ösken Uyghur perzentliri choqum ana wetini sherqiy türkistan'gha bérip, Uyghurlarning xitay zulumigha uchrawatqanliqini öz közi bilen körgendila andin Uyghurlar üchün özlirining chet'ellerde némilerni qilip bérishining zörürlükini hés qilsa kérek” dédi.

Biz armanning melumatigha asasen, uning bilen shangxeydin bir ayropilan'gha olturup yaponiyege oqushqa kelgen, nam sheripini we awazini ashkarilashni xalimighan melum bir Uyghur oqughuchigha téléfon qilghinimizda, bu oqughuchi oqushqa kélish jeryanida özi uchrighan türlük tosalghularni bayan qilip, hazir ürümchidiki Uyghur yashlirining pasport élip chet'ellerge oqushqa chiqishining mölcherligüsiz derijide tesliship ketkenlikini, Uyghur élining bashqa jayliridiki yashlarning chetke oqushqa chiqishi bolsa, goya bir chüshke aylinip qalghanliqini bildürdi.

Axirida, yaponiyede hijrette yashawatqan Uyghur ziyaliyliridin ghalip mijit xitayning Uyghur yashlirining chet'ellerge chiqip oqushini tosush sewebliri üstide özining qarashlirini bayan qildi.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.