B d t kishilik hoquq komitéti hökümetlerni intérnétte pikir we köz - qarash erkinlikige kapaletlik qilishqa chaqirdi

Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitéti yéqinda intérnét erkinlikini teshebbus qilish we qoghdashqa a'iـt yéngi doklatini élan qildi. Doklatta, inntérnéttiki xususiyliqni qoghdash - pikir we köz qarash erkinlikini keng yéyish we uni kapaletke ige qilishta kam bolsa bolmaydighan bir amil, dep körsitildi we herqaysi döletlerning puqralarning intérnét ishlitish hoquqigha kapaletlik qilip, qollan'ghuchilarning xususiy uchurlirini qoghdishi kérekliki telep qilindi.

Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitéti 22 - may küni élan qilghan doklatida, mexsus halda intérnét qollan'ghuchilirining xususiy uchurliri, kimlikining qoghdilishi, pikir we köz qarash erkinlikining kapaletke ige qilinishi üstide toxtaldi. 20 Bettin terkip tapqan doklat 5 bölümdin terkip tapqan bolup, u intérnét bixeterliki we uchur alaqisi, uchur shifrilesh we namsiz qollan'ghuchi we pikir we köz qarash erkinliki, köz qarash erkinlikining dexli - teruzsizliqi qatarliq mezmunlarni öz ichige alidu.

Doklatta körsitilishiche, intérnét dunyaning her bir bulungidiki barliq intérnét qollan'ghuchilirigha ulishish arqiliq, uchur we pikirning eng qisqa waqit ichide tarqilishigha imkaniyet yaritip, köz qarash we pikir erkinliki üchün nahayiti zor xizmet qilmaqta. Biraq oxshash waqitta intérnét nahayiti zor tehdit we bésim astida turmaqta. U, dexli - teruz qilish, teqib we bésim ishlitish we shuningdek mexpi uchurlargha érishish dégendek tehditler astida bolghanliqi üchün, intérnétte qollan'ghuchigha a'it uchurlarni shifrilesh yaki namsiz qollan'ghuchi usulliri intérnét qollan'ghuchisini qoghdashta muhim rol oynaydiken. Doklatta bu ikki xil usul birlikte we ayrim - ayrim öz aldigha intérnét qollan'ghuchiliri üchün özining kimlikini saqlash we özining köz qarashliri we pikrini erkin halda bayan qilish imkaniyiti yaritidu, dep körsitilgen. Uningda mundaq déyilgen :

Döletler intérnétni türlük téxnikilarni qollinish arqiliq teqib qilidighan bir shara'it astida uchur shifrilesh we namsiz qollan'ghuchiliq adette intérnét ishletküchilerni hökümetning dexli teruzisiz uchurgha érishish imkani bilen teminlishi mumkin. Zhurnalistlar, tetqiqatchilar, adwokatlar bu xil usul arqiliq özini we bashqilarni teqib qilinishtin we parakendichilikke uchrashtin saqlap qélishi mumkin.

Intérnét qollan'ghuchilargha a'it uchurlarning mexpiyetlikini qoghdash mesilisi bezi döletler we bolupmu istixbarat organlirining térrorchilar, zeher etkeschiliri, adem etkeschiliri qatarliq zor jinayet teshkilatliri bilen bolghan kürishige qéyinchiliq tughdurup bériwatqan bolsimu, emma yene bezi döletler buni özining teqib qilish we oxshimaydighan pikirliklerni edebleydighan bahanisi qilip ishlitip kelmekte. Shunga kishilik hoquq komitéti doklatida, herqandaq bir hökümetning jinayi teshkilatlar bilen küreshni bahane qilip turup, pikir - köz qarash erkinlikini teqib astigha élishigha qarshi turushni tekitlep “Meyli qandaq bir shara'it bolushidin qet'iynezer kishilerning öz aldigha pikir qilish we bashqilargha oxshimaydighan bir köz qarashqa ige bolush erkinliki mewjut, insanlarning bu erkinliki kishilik hoquq xitabnamisida éniq qilip békitilgen, uning üchün uni kapaletke ige qilish shert” dep körsetken.

Biraq, birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq komitétining doklatida tekitlen'ginining eksiche, xitay hökümiti intérnétke qaratqan teqibini qattiq küchlendürmekte. Shi jinping hakimiyet béshigha kelgendin buyan intérnét bixeterlikini qoghdash nami astida pikir - köz qarash erkinlikini boghudighan, intérnét qollan'ghuchilirini teqibke alidighan, ularni jazalashni qanuniylashturidighan herxil qanun maddilirini tüzüp chiqti. Xitay hökümiti 3 - ayning 1 - künidin bashlap intérnét toridiki abontlarning ismini bashqurush belgilimisini yolgha qoydi. Uningda “Tor qollan'ghuchiliri intérnét tor uchur mulazimitige tizimgha aldurghanda qollinidighan hésabat abont nami 9 türlük shertke uyghun bolushi kérek. Yeni, asasiy qanun we qanunlardiki belgilimige xilapliq qilishqa bolmaydu؛ dölet bixeterlikige ziyan yetküzüshke, dölet mexpiyetlikini ashkarilashqa, dölet hakimiyitini aghdurup tashlashqa urunushqa, döletning birlikini buzushqa yol qoyulmaydu؛ milletler arisida qutratquluq qilishqa, milliy kemsitish qilishqa, milletler ittipaqliqigha ziyan yetküzidighan ishlarni qilishqa bolmaydu؛ eger xilapliq qilinsa, muddet belgilep özgertish, waqitliq ishlitishtin toxtitish we tizimdin chiqiriwétish charisi körülidu” dep belgilen'gen.

Xitay hökümiti mana bu belgilime arqiliq oxshimaydighan pikirliklerni jazalimaqta. Dunya Uyghur qurultiyi bayanatchisi dilshat rishit bolsa Uyghurlarni xitayning intérnét teqibining ziyinigha eng éghir uchrawatqanliqini bildürdi.

Xitayning bu siyasitining biwaste ziyankeshlikige uchrighanlar bolsa ilham toxti we uning oqughuchiliri, nijat niyaz, dilshat perhat, gülmire we shundaqla yeken weqesi heqqide ösek söz tarqitish jinayiti bilen eyiblinip qolgha élin'ghan 22 yashliq ababekri réhim we shuningdek ismi bu yerde tilgha élinmighan nurghun Uyghurlarni öz ichige alidu. Xelq'aradiki kishilik hoquq organliri xitay hökümitining Uyghurlarning pikir we köz qarash erkinlikini ipadilesh, ularning intérnét qollinish, uningdin paydilinish hoquqini depsende qiliwatqanliqini öz doklatlirida otturigha qoyup, yuqiridiki wijdan mehbuslirining derhal aqlinip qoyup bérilishini telep qilip kelmekte.