Уйғур паалийәтчиләр: “авазимизни пүтүн дуняға аңлитимиз!”

Мухбиримиз әзиз
2018.03.16
Newyork-BDT-Namayish-2018-01.jpg Б д т ниң нюйорк шәһридики баш шитаби алдида өткүзүлгән намайиштин бир көрүнүш. 2018-Йили 15-март. Нюйорк, америка.
RFA/Eziz

Уйғур дияридики сиясий вәзийәтниң барғансери еғирлап меңиши билән уйғурлар мәсилисиниң ташқи дуняда аңлитилиши барғансери күчийип меңиватқанлиқи мәлум. Бу мунасивәт билән уйғур дияридики мислисиз дәриҗигә йәткән қаттиқ контроллуқ һәмдә етник вә миллий мәдәнийәтниң йоқитилишиға наразилиқ билдүрүш йүзисидин уйғур ханим-қизлирини асас қилған “бир аваз, бир қәдәм” намайиши 15-март күни дуняниң һәрқайси җайлирида, җүмлидин америка, явропа вә австралийәдә тәңла башланди. 14 Дөләттики 17 шәһәрдә истихийилик тәшкилләнгән бу паалийәтниң америкидики қисми б д т ниң нюйорк шәһиридики баш штаби алдида өткүзүлди.

Әтигән саәт 10 дин башлап ондин йигирмидин топ-топ болуп йиғилишқан уйғур җамаити бирәр саәткә қалмай б д т ниң нюйорк шәһиридики баш штаби йенида һәйвәтлик бир намайишчилар топини һасил қилди. Башлириға ай-юлтузлуқ яғлиқларни, боюнлириға ай-юлтузлуқ шарпиларни артишқан йүзлигән уйғур ханим-қизлири топниң алдида “бир аваз, бир қәдәм” намайишиниң плакатлирини вә шоар тахтилирини көтүрүшүп сәп түзгән иди. Уларниң арқисида болса аяллири билән кәлгән әрләр вә көплигән яш йигитләр уларға йөләк болуп турмақта иди. Намайишчилар топида көзгә челиқидиған санҗақ-санҗақ ай-юлтузлуқ көк байрақлар намайишниң һәйвитини техиму ашурмақта иди. 

Намайишчилар сепиниң әң алдида қолидики ай-юлтузлуқ байрақни егиз көтүрүп өрә турған рабийә қадир ханим даимқидәк тетик көрүнәтти. Биз униңдин бүгүнки ханим-қизлар намайишиниң немә сәвәбтин тәшкилләнгәнлики һәққидә сориғинимизда, у уйғур җәмийити дуч келиватқан ечинишлиқ реаллиқниң уйғур анилирини орнидин дәс турушқа мәҗбурлиғанлиқини тәкитләп өтти.

Әтигән саәт 11 дә уйғур яшлиридин ирадә қәшқири сөз елип бүгүнки паалийәтниң рәсмий башланғанлиқини җакарлиди. У сөзидә нөвәттикидәк уйғурлар толиму қийин вәзийәткә дуч келиватқан бир тарихий басқучта мушу қетимқидәк намайишниң бу һәқтә тегишлик өзгириш пәйда қилалишиға ишинидиғанлиқини билдүрди. 

Шуниңдин кейин уйғур яшлиридин һаҗинур сөз елип, һәр хил сәвәбләрдин бүгүнки намайишқа келәлмигән уйғур ханим-қизлириға вакалитән әлпида елтәбир инглиз тилида язған “аһ, сиңиллирим!” намлиқ шеирни декламатсийә қилди. Бу шеирда уйғур дияридики “йепиқ тәрбийиләш лагерлири” ға йиғивелинған ата-аниларниң, болупму әрләрниң көплүкидин игә-чақисиз қалған уйғур аяллири вә қизлириниң һәсрити толиму җанлиқ әкс әттүрүлгән иди. 

Бу қетимқи намайишқа иштирак қилған яшлардин айдин әнвәрму арқидин сөз алди. У өзиниң тәсирлик нутқи арқилиқ уйғур дияриниң қисқичә тарихини шуниңдәк хитай һөкүмити мәзкур районни ишғал қиливалған 1949-йилидин буян бу җайда уйғурларниң миллий кимлики, диний кимлики вә миллий мәдәнийитини йоқ қилиш үчүн уйғурларға қарита “ирқий тазилаш” йүргүзүватқанлиқини қисқа вә чүшинишлик қилип баян қилип бәрди.

Шуниңдин кейин д у қ ниң алий рәһбири рабийә қадир ханим сөзгә чиқип уйғур яшлириниң нөвәттики уйғур даваси үчүн қиливатқан пидакарлиқидин толиму сөйүнгәнликини алаһидә тәкитләп өтти. Рабийә ханим өзи демәтлик бир әвладниң һаят мусаписини тәтбиқлаш арқилиқ “хитай һөкүмитиниң залим һөкүмранлиқини ағдуруп ташлимай туруп, шәрқий түркистан хәлқигә һәқиқий бәхтияр турмуш несип болмайду,” дәп хуласә чиқарди.

Бу қетимқи паалийәтниң нутуқ сөзләш басқучидин кейин намайиш иштиракчилири сәп болуп тизилип, қоллиридики ай-юлтузлуқ көк байрақларни ләрзан баһар шамилида җәвлан қилдурғач намайиш мәйданида чоң даирә һасил қилип сүкүт ичидә айланди. Бу арилиқта мәзкур “бир аваз, бир қәдәм” ханим-қизлар намайишини тәшкиллигүчиләрниң бири, америкидики актип паалийәтчи рошән аббас зияритимизни қобул қилип, бүгүнки намайишниң тәшкиллиниши һәққидә қисқичә чүшәнчә бәрди.

Виргинийә штатидики “ғәмгузар ана” уйғур ана тил мәктипиниң қурғучиси, уйғур паалийәтчиләрдин сүрәййә ханимму бу қетимқи намайишни тәшкилләштә зор күч чиқарған шәхсләрниң бири. Уму зияритимизни қобул қилғанда авазини чиқириш шараитидин пүтүнләй мәһрум қилинған уйғур җәмийитидики уйғурлар үчүн һәқиқәтни сөзләшкә, шу арқилиқ уйғурларниң авазини аңлитишқа кәлгәнликини билдүрди. 

Сүкүттики намайиш җәрянида уйғур паалийәтчиләр б д т баш катипиға йоллинидиған әрз хетигә имза қойди һәмдә бирликтә б д т бинасиға берип мәзкур хәтни қандақ қилип тегишлик орунларға йәткүзүп бериш һәққидә сөзләшти. 

Шуниңдин кейинки паалийәт күнтәртипи бойичә, намайиш иштиракчилири сәп болуп тизилип, нюйорк шәһәрлик сақчи идарисидин кәлгән мототсикилитлиқ он нәччә сақчиниң йол ечип бериши билән “хитай хәлқ җумһурийитиниң нюйорк шәһиридә даимий турушлуқ вәкилләр башқармиси” ға йүрүш қилди.

Бу қетимқи намайишниң орни нормал оқуш паалийити болуватқан мәктәп райониға йеқин болғачқа, шәһәрлик һөкүмәтниң бәлгилимисигә бинаән юқири авазлиқ канай яки яңратқу ишлитиш чәкләнгән иди. Әмма намайиш иштиракчилириниң җараңлиқ шоар садаси канайниң ярдимисизму кочиларни ләрзигә кәлтүрүп, өткән-кәчкәнләрниң диққитини өзигә җәлп қиливатқанлиқи мана мән, дәпла намаян болмақта иди. 

Асаслиқ кочиларни айлинип чиққандин кейин намайишчилар “хитай хәлқ җумһурийитиниң нюйорк шәһиридә даимий турушлуқ вәкилләр башқармиси” алдиға топланди. Гәрчә бүгүн нормал хизмәт күни болсиму иш беҗириш башқармисиниң ишик-деризилири һим тақивелинған иди. Намайишчиларниң көтүрәңгү роһ билән товлиған шоарлиридин кейин паалийәтниң күнтәртипи бойичә уйғур яшлиридин ипар әнвәр “шәрқий түркистан дөләт шеири” ни орунлиди. Униң микрофонсиз орунлиған нахша садаси намайиш үчүн топланған кишиләрниң йүрәк тарилирини чәкти, йәнә бәзиләрниң көзлиридин һаяҗанлиқ иссиқ яшлар тарамлап төкүлди. 

Шуниңдин кейин ипар әнвәрниң башламчилиқида көпчилик йәнә бир қетим ғәзәплик шоар садаси билән бина алдидики мәйданни ләрзигә кәлтүрди. 

Намайиш вә шоар садалиридин кейин бүгүнки намайишниң тәшкиллинишидә алаһидә күч чиқарған америка уйғур бирләшмисиниң рәиси елшат һәсәнму айрим зияритимизни қобул қилди. Гәрчә саәтләп башламчи болуп шоар товлаштин илшат һәсәнниң авазлири пүтүп қалайла дегән болсиму, өзи наһайити җушқун көрүнәтти. У бу қетимқи “ханим-қизлар намайиши” ға йүзлигән аяллар вә қизлардин башқа йәнә көп сандики йигитләр вә әрләрниңму қатнашқанлиқи һәққидә тохтилип, “бу һал, нөвәттә уйғур давасиниң пүткүл милләтниң ортақ даваси болуп қалғанлиқиниң бешарити,” дәп көрсәтти. 

Бу қетимқи намайиш паалийити нюйорк шәһириниң әң мәшһур җайлиридин болған б д т бинаси алдида өткүзүлгән болғачқа көплигән кишиләрни, җүмлидин чәтәл мухбирлирини өзлиригә җәлп қилди. Намайиш үчүн уйғур җамаитиниң явропадин шундақла америкиниң һәрқайси җайлиридин арилиқни йирақ көрмәй йетип келиши, бир қисим уйғур аилилириниң миннәтсиз йосунда намайишчилар үчүн ғиза елип келиши, намайишчилар арисида топ-топ ханим-қизлардин башқа америкидики уйғурлардин һәр саһә бойичә хизмәт қиливатқан доктор ришат аббас, доктор мәмәт имин, диний затлардин нурдун һаҗи, рәхим һаҗи қатарлиқларниң көзгә челиқиши уйғурлардики өмлүктә иш көрүш роһини йәнә бир қетим намаян қилди.

Пикир қошуң

Радиониң ишлитиш шәртлиригә асасән, пикирлириңиз тәкшүргүчиләр тәрипидин тәстиқлиниши вә мувапиқ дәриҗидә тәһрирлиниши түпәйли, тор бәттә дәрһал пәйда болмайду. Сиз қалдурған мәзмунға әркин асия радиоси җавабкар болмайду. Башқиларниң көз қариши вә һәқиқәткә һөрмәт қилишиңизни сораймиз.