Uyghur pa'aliyetchiler: “Awazimizni pütün dunyagha anglitimiz!”
2018.03.16
Uyghur diyaridiki siyasiy weziyetning barghanséri éghirlap méngishi bilen Uyghurlar mesilisining tashqi dunyada anglitilishi barghanséri küchiyip méngiwatqanliqi melum. Bu munasiwet bilen Uyghur diyaridiki mislisiz derijige yetken qattiq kontrolluq hemde étnik we milliy medeniyetning yoqitilishigha naraziliq bildürüsh yüzisidin Uyghur xanim-qizlirini asas qilghan “Bir awaz, bir qedem” namayishi 15-mart küni dunyaning herqaysi jaylirida, jümlidin amérika, yawropa we awstraliyede tengla bashlandi. 14 Dölettiki 17 sheherde istixiyilik teshkillen'gen bu pa'aliyetning amérikidiki qismi b d t ning nyuyork shehiridiki bash shtabi aldida ötküzüldi.
Etigen sa'et 10 din bashlap ondin yigirmidin top-top bolup yighilishqan Uyghur jama'iti birer sa'etke qalmay b d t ning nyuyork shehiridiki bash shtabi yénida heywetlik bir namayishchilar topini hasil qildi. Bashlirigha ay-yultuzluq yaghliqlarni, boyunlirigha ay-yultuzluq sharpilarni artishqan yüzligen Uyghur xanim-qizliri topning aldida “Bir awaz, bir qedem” namayishining plakatlirini we sho'ar taxtilirini kötürüshüp sep tüzgen idi. Ularning arqisida bolsa ayalliri bilen kelgen erler we köpligen yash yigitler ulargha yölek bolup turmaqta idi. Namayishchilar topida közge chéliqidighan sanjaq-sanjaq ay-yultuzluq kök bayraqlar namayishning heywitini téximu ashurmaqta idi.
Namayishchilar sépining eng aldida qolidiki ay-yultuzluq bayraqni égiz kötürüp öre turghan rabiye qadir xanim da'imqidek tétik körünetti. Biz uningdin bügünki xanim-qizlar namayishining néme sewebtin teshkillen'genliki heqqide sorighinimizda, u Uyghur jem'iyiti duch kéliwatqan échinishliq ré'alliqning Uyghur anilirini ornidin des turushqa mejburlighanliqini tekitlep ötti.
Etigen sa'et 11 de Uyghur yashliridin irade qeshqiri söz élip bügünki pa'aliyetning resmiy bashlan'ghanliqini jakarlidi. U sözide nöwettikidek Uyghurlar tolimu qiyin weziyetke duch kéliwatqan bir tarixiy basquchta mushu qétimqidek namayishning bu heqte tégishlik özgirish peyda qilalishigha ishinidighanliqini bildürdi.
Shuningdin kéyin Uyghur yashliridin hajinur söz élip, her xil seweblerdin bügünki namayishqa kélelmigen Uyghur xanim-qizlirigha wakaliten elpida éltebir in'gliz tilida yazghan “Ah, singillirim!” namliq shé'irni déklamatsiye qildi. Bu shé'irda Uyghur diyaridiki “Yépiq terbiyilesh lagérliri” gha yighiwélin'ghan ata-anilarning, bolupmu erlerning köplükidin ige-chaqisiz qalghan Uyghur ayalliri we qizlirining hesriti tolimu janliq eks ettürülgen idi.
Bu qétimqi namayishqa ishtirak qilghan yashlardin aydin enwermu arqidin söz aldi. U özining tesirlik nutqi arqiliq Uyghur diyarining qisqiche tarixini shuningdek xitay hökümiti mezkur rayonni ishghal qiliwalghan 1949-yilidin buyan bu jayda Uyghurlarning milliy kimliki, diniy kimliki we milliy medeniyitini yoq qilish üchün Uyghurlargha qarita “Irqiy tazilash” yürgüzüwatqanliqini qisqa we chüshinishlik qilip bayan qilip berdi.
Shuningdin kéyin d u q ning aliy rehbiri rabiye qadir xanim sözge chiqip Uyghur yashlirining nöwettiki Uyghur dawasi üchün qiliwatqan pidakarliqidin tolimu söyün'genlikini alahide tekitlep ötti. Rabiye xanim özi démetlik bir ewladning hayat musapisini tetbiqlash arqiliq “Xitay hökümitining zalim hökümranliqini aghdurup tashlimay turup, sherqiy türkistan xelqige heqiqiy bextiyar turmush nésip bolmaydu,” dep xulase chiqardi.
Bu qétimqi pa'aliyetning nutuq sözlesh basquchidin kéyin namayish ishtirakchiliri sep bolup tizilip, qolliridiki ay-yultuzluq kök bayraqlarni lerzan bahar shamilida jewlan qildurghach namayish meydanida chong da'ire hasil qilip süküt ichide aylandi. Bu ariliqta mezkur “Bir awaz, bir qedem” xanim-qizlar namayishini teshkilligüchilerning biri, amérikidiki aktip pa'aliyetchi roshen abbas ziyaritimizni qobul qilip, bügünki namayishning teshkillinishi heqqide qisqiche chüshenche berdi.
Wirginiye shtatidiki “Ghemguzar ana” Uyghur ana til mektipining qurghuchisi, Uyghur pa'aliyetchilerdin süreyye xanimmu bu qétimqi namayishni teshkilleshte zor küch chiqarghan shexslerning biri. Umu ziyaritimizni qobul qilghanda awazini chiqirish shara'itidin pütünley mehrum qilin'ghan Uyghur jem'iyitidiki Uyghurlar üchün heqiqetni sözleshke, shu arqiliq Uyghurlarning awazini anglitishqa kelgenlikini bildürdi.
Süküttiki namayish jeryanida Uyghur pa'aliyetchiler b d t bash katipigha yollinidighan erz xétige imza qoydi hemde birlikte b d t binasigha bérip mezkur xetni qandaq qilip tégishlik orunlargha yetküzüp bérish heqqide sözleshti.
Shuningdin kéyinki pa'aliyet küntertipi boyiche, namayish ishtirakchiliri sep bolup tizilip, nyuyork sheherlik saqchi idarisidin kelgen mototsikilitliq on nechche saqchining yol échip bérishi bilen “Xitay xelq jumhuriyitining nyuyork shehiride da'imiy turushluq wekiller bashqarmisi” gha yürüsh qildi.
Bu qétimqi namayishning orni normal oqush pa'aliyiti boluwatqan mektep rayonigha yéqin bolghachqa, sheherlik hökümetning belgilimisige bina'en yuqiri awazliq kanay yaki yangratqu ishlitish cheklen'gen idi. Emma namayish ishtirakchilirining jarangliq sho'ar sadasi kanayning yardimisizmu kochilarni lerzige keltürüp, ötken-kechkenlerning diqqitini özige jelp qiliwatqanliqi mana men, depla namayan bolmaqta idi.
Asasliq kochilarni aylinip chiqqandin kéyin namayishchilar “Xitay xelq jumhuriyitining nyuyork shehiride da'imiy turushluq wekiller bashqarmisi” aldigha toplandi. Gerche bügün normal xizmet küni bolsimu ish béjirish bashqarmisining ishik-dériziliri him taqiwélin'ghan idi. Namayishchilarning kötürenggü roh bilen towlighan sho'arliridin kéyin pa'aliyetning küntertipi boyiche Uyghur yashliridin ipar enwer “Sherqiy türkistan dölet shé'iri” ni orunlidi. Uning mikrofonsiz orunlighan naxsha sadasi namayish üchün toplan'ghan kishilerning yürek tarilirini chekti, yene bezilerning közliridin hayajanliq issiq yashlar taramlap töküldi.
Shuningdin kéyin ipar enwerning bashlamchiliqida köpchilik yene bir qétim ghezeplik sho'ar sadasi bilen bina aldidiki meydanni lerzige keltürdi.
Namayish we sho'ar sadaliridin kéyin bügünki namayishning teshkillinishide alahide küch chiqarghan amérika Uyghur birleshmisining re'isi élshat hesenmu ayrim ziyaritimizni qobul qildi. Gerche sa'etlep bashlamchi bolup sho'ar towlashtin ilshat hesenning awazliri pütüp qalayla dégen bolsimu, özi nahayiti jushqun körünetti. U bu qétimqi “Xanim-qizlar namayishi” gha yüzligen ayallar we qizlardin bashqa yene köp sandiki yigitler we erlerningmu qatnashqanliqi heqqide toxtilip, “Bu hal, nöwette Uyghur dawasining pütkül milletning ortaq dawasi bolup qalghanliqining béshariti,” dep körsetti.
Bu qétimqi namayish pa'aliyiti nyuyork shehirining eng meshhur jayliridin bolghan b d t binasi aldida ötküzülgen bolghachqa köpligen kishilerni, jümlidin chet'el muxbirlirini özlirige jelp qildi. Namayish üchün Uyghur jama'itining yawropadin shundaqla amérikining herqaysi jayliridin ariliqni yiraq körmey yétip kélishi, bir qisim Uyghur a'ililirining minnetsiz yosunda namayishchilar üchün ghiza élip kélishi, namayishchilar arisida top-top xanim-qizlardin bashqa amérikidiki Uyghurlardin her sahe boyiche xizmet qiliwatqan doktor rishat abbas, doktor memet imin, diniy zatlardin nurdun haji, rexim haji qatarliqlarning közge chéliqishi Uyghurlardiki ömlükte ish körüsh rohini yene bir qétim namayan qildi.