Chégrisiz muxbirlar teshkilati xitayning Uyghur élidiki axbarat kontrolluqini tenqid qildi

Xitay saqchiliri pichan weqeside muxbirlarning qolidiki resim tartish apparatini tartiwéliwatqan körünüsh. 2013-Yili 28-iyun.

Chégrisiz muxbirlar teshkilati xitayning Uyghur élide yolgha qoyuwatqan axbarat we tor kontrolluqini tenqid qilip, torgha pikir yazghuchilarni we uchur yollighuchilarni jazalawatqanliqini eyiblidi. Xelq'ara jem'iyetni Uyghur élidiki uchur kontrolluqini bikar qilish heqqide xitay hökümitige bésim ishlitishke chaqirdi.

Chégrisiz muxbirlar teshkilati bu sözlerni xitayning Uyghur tor betlirini nazaret qilishi keskinliship, saqchilarning torgha milliy mesile we nazuk siyasiy uchurlarni chaplighan yaki pikir yazghan tordashlargha tehdit sélish, tutqun qilish ehwali ewj chiqqan bir mezgilde qildi.

Xitay “Qanun géziti” ning ashkarilishiche, xitay hökümiti 26‏- iyun “Lükchün weqesi” din kéyin axbarat we torni qattiq kontrol qilip, ikki hepte ichide 199 kishini torda ighwa tarqatti, dégen seweb bilen bir terep qilghan, ulardin 72 kishige memuri tutup turush jazasi bergen.

Chigrisz muxbirla teshkilatining asiya ishlirigha mes'ul xadimi bénjamin isma'il xitayning siyasitini tenqidlep, xitayni Uyghur élidiki axbarat kontrolluqi we basturush herikitini toxtitishqa mejburlash üchün xelq'araning öz'ara masliship heriket qilishi kéreklikini bildürdi.

U: b d t emeldari frank la riyuning weziyettin xewiri bar. Elwette, biz xelq'araning xitay da'irilirige bésim ishlitish üchün öz ara maslishishqa éhtiyajliq ikenliki, bu ariliq ularni toghra yolgha méngishqa, puqralirining kishilik hoquqi we erkinlikige kapaletlik qilishqa mejburlash kéreklikini bilimiz. Xelq'ara jem'iyet öz ara masliship heriket qilmisa, epsuski, xitay iqtisadiy ewzellikke tayinip, bashqa döletlerning birliship bésim ishlitishining aldini élishi mumkin, dep körsetti.

Chégrisiz muxbirlar teshkilati 7 ‏-ayning 4‏- küni mexsus xitayning Uyghur élidiki uchur kontrolluqi heqqide doklat élan qilip, 2009 ‏-yili “5‏-Iyul weqesi” yüz bergen 4 yildin buyan, Uyghur élining uchur erkinlik ehwalida héch qandaq algha ilgirilesh bolmighanliqini bildürgen.

B d t ning pikir we ipade erkinlikini qoghdash, algha sürüsh ishlirini tekshürüshke mes'ul emeldari frank la riyuning Uyghur élide tekshürüsh élip bérishini telep qilip, “Xelq'ara jem'iyet béyjingdin chet'el axbaratining shinjanggha kirishige choqum yol qoyushni telep qilishi kérek” dégen.

Shi jinpingning siyasiti bolsa Uyghur élini uchur dunyasidiki “Qarangghu öngkür” ge aylandurup qoyghanliqini bildürgen.

Bénjamin isma'il, Uyghur élide basturush we uchurni kontrol qilish ichkiri ölkilerge qarighanda éghir ikenlikini bildürdi.

U mundaq deydu: omumi weziyettin éytqanda xitayda uchur we axbarat erkinlikining ehwali intayin éghir. Biraq, bezi rayonlarning weziyiti xususen, Uyghur aptonom rayoni shundaqla tibet ichki monggholda basturush, tor qollan'ghuchilarni, blogchilarni, torda uchur almashturushni kontrol qilish éghirraq. Da'iriler bu rayonlargha köplep téxnika we adem küchi ajritip, uchurni kontrol qilishni muhim orun'gha qoyuwatidu.

Xitayning yéqinda xoten xan'ériq we lükchün weqeliride uchurni kontrol qilip, chet'el axbarati we xitay yerlik metbu'atlirining weqe yüz bergen rayonlargha kirishini, weqe heqqide xewer bérishini men'i qilishi tenqidke uchrighan.

Chégrisiz muxbirlar teshkilati 4‏- iyul élan qilghan doklatida, xitayning Uyghur élidiki her bir bazar we sheherde, axbaratni ünümlük kontrol qilish sistémisi qurup chiqqanliqini ilgiri sürüp, Uyghur tilidiki gézitlerning pütünley xitaychidin terjime qilinidighanliqi, uning mezmuni axbarat idarisi teripidin qattiq kontrol qilinidighanliqini bildürgen.

Peqet qoshna ellerde neshr qilinidighan bezi gézitlerning qachaq yollardin Uyghur élige tarqilidighanliqi, lékin xitay hökümiti kompartiyige paydisiz xewer tarqitidighan herqandaq Uyghur tor bétini chekleydighanliqini ilgiri sürgen.

Chégrisiz muxbirlar teshkilatidiki bénjamin isma'il xitayning uchur almashturushni kontrol qilip, Uyghur torchiliqining tereqqiyatigha éghir tosqunluq qiliwatqanliqini bildürdi.

U: Uyghur tor betlirining roli nahayiti cheklik. Chünki da'iriler peqet partiyining siziqini boylap mangghan tor béketlirigila yol qoyidu. Bu méning yaki chégrasiz muxbirlar teshkilatining omumi qarishi bolmisimu, biraq Uyghur élide intérnétqa alaqidar nurghun soda we achquchluq iqtisadiy sahelerning köp hallarda xitaylarnila menpe'etdar qiliwatqanliqigha da'ir pikirler bar.

U yene mundaq dédi: men bu ehwalni mölcherlep bérelmeymen. Elwette, tor her qandaq jem'iyetning tereqqiyati üchün muhim rol oynaydu. Epsuski, hazir tor Uyghur aptonom rayonida ipade we uchur erkinlikining munbiri emes. Mezkur rayonda öz özini cheklesh keng omumlashqan. Da'iriler torni intayin qattiq kontrol qilip kelgechke, uning erkinlik we ammiwi pa'aliyetlerde pikir erkinliki munbiri bolush pursiti nahayiti cheklik.