Бир һиҗрәтчи уйғурниң йүрәк сөзи(1)

Йеқиндин бири уйғур елида уйғурлар арисида паспортсиз чәтәлгә чиқиш долқуни әвҗгә чиққан болуп, сирттин киргән һиҗрәт тәшвиқати нурғун уйғурларни йәр - маканлирини, қолида бар һәр нәрсисини сетип чәтәлләргә һиҗрәт қилишқа үндимәктә икән.

Бир һиҗрәтчи уйғур йүрәк сөзини вә һиҗрәт йолида бешидин өткәнләрни йезип қалдурған икән. Мәзкур һиҗрәтчи уйғур сөзини мундақ дәп башлиған:“мән толуқсизни пүттүрүп болупла қайта оқумидим. Сатрашилиққа шагирт болуп ишлидим. Тапавитим яман әмәс, җан баққили болатти. Әл - ағийниләр бир йәргә кәлсәк, сапла чәтәл париңи, ичимгә бир от чүшти. Олтурсам - қопсам чәтәлгә чиқишни арзу қилаттим. Тордин чүшүргән “һиҗрәт тәсиратлири” намлиқ бир әсәр бу отни техиму бәк ялқунлатти. Бизниң юрттики әрләрниң сақал мәсилиси, ропаш аялларниң чәклимигә учриши қатарлиқлар мениң әркин дуняға болған тәлпинишимни техиму улғайтивәтти. Чәтәлгә чиқсам, мәсилән: сәудийға берип раһәт яшиялмисам, яврупаға берип оқуялмисамму, һечболмиғанда афғанистан, ирақ яки сүрийәгә берип җиһад қилсам, бәрибир җәннәткә киримәнғу! дегән арзу арманлар мени тезрәк тутуш қилип йол меңишқа үндәйтти.”

Бу язминиң апториниң ейтишичә: униң чәтәлгә чиқип кетиши үчүн паспорт керәк, әмма чәтәлдин тәклипнамә әкәлдүрүп паспорт биҗирәлиши мумкин әмәс икән. Чүнки униң чәтәлдә уруқ - туғқиниму йоқ икән, оқуш үчүн йол маңай десә, бу бәрибир алдамчилиқ болуп қалидикән, чүнки у аран толуқсиз оттурини пүттүргән икән. Зади паспорт биҗирәттим дегән биләнму униңға виза елиш үчүн бейҗиңдики әлчиханиға берип сокулдашқа йәнә нурғун пул вә вақит кетиду. Бейҗиңға берип кимгә ялвуруп йүриду? бу йигит уян ойлап, буян ойлап издинип йүргинидә мәхсус мушу ишни қилидиғанлар билән учришип қапту, “худди булутлуқ асманда нурлуқ қуяшни көргәндәк көңлүм паллидә юруп кәтти, көңлүмгә бәк ярайдиған асан амал тепилди” дәйду у язмисида. Әллик миңға паспорт биҗирмәйдиған, нәччә миң хәҗләп бейҗиңдики әлчиханиға сокулдимайдиған, бирақла чәтәлгә чиққили болидиған асан амал униңға бәкла хош яққан болуп, уни малайшияға паспортсиз апирип қойғучи киши азму әмәс, көпму әмәс, қириқ миң кой пул тәләп қилғанмиш. Әмәлийәттә, бу анчә көпму әмәскән. Уларму бу ишни җанни алқанға елип туруп қилидикән. У мақул бупту дәп, пулни нәқ тапшурупту.

Бу язмииниң аптори мундақ дәйду:“бу пулни нәдин тапқинимни соримамсиләр? ата - анам бовисдин қелип маңа айрип бәргән (мениң намимға йәр хети билән яздуруп қойған) өйни саттим. Тоғулған маканимға қайта кәлмәсликкә аллиқачан нийәт қилип болған идим. Чүнки алдимда икки йол бар: 1) әгәр чәтәлдә тәлийим келип катта бай болуп кәтсәм, кәлгүсидә келип ана юртумда бирәр өй сетивалсам болиду. Әгәр бундақ қилиш мумкин болмиса, 2) һиҗрәт йолида, җиһад йолида өлүп кәтсәм, бәрибир җәннәттә мени техиму гүзәл бир өй күтүп туриду. Бу шерин хияллар илкидә мениң ата - бовамдин мирас қелип, рәсмийитини мениң намимға өткүзүп қойған бир қанчә еғизлиқ кона өйүм көзүмгә бәкла адди, көрүмсиз көрүнди. Өйни сетишқа алдирап, бәк баһа талишипму йүрмәй бир хәнзуға тезла саттим. Аңлисам бу хәнзу мениң өйүмни йиқитип орниға тоққуз - он қәвәтлик бир бина салармиш. Қандақ қилса қилмамду! мән униңдин йүз йигирмә миң койни нәқ алғанға хош. Нәччә он йил игири юртимиздин қийдап чәтәлгә чиқип кәткәнләр аңлисам һазир чәттә катта дача - сарайларда олтурармиш. Худайим бойриса, маңиму шундақ күнләр несип болса әҗәп әмәс! әлқиссә, кесәлчан ата - анамниң наразилиқ арилашқан ялвурушлиридин имканқәдәр өзәмни қачуруп, тәйярлиқларни пүттүрдүм. Паспортсиз уйғурларни чәткә йолға салғучи кишигә қириқ миң койни алдинала тапшуруп болғандин кейин, ата - анам билән хошлаштим. Улар бәрибир бир пути гөргә саңгилиғанлар. Бу дуняда қайта көрүшәлмисәк, ахирәттә җәннәттә көрүшәрмиз. Улар мениң қәтий нийитимни көрүп, йиғлиған һалда: “худайимға аманәт балам!” деди.”

Бу язмииниң апториниң ейтишичә, у дәсләп йүннәнгә келип у йәрдә бир қанчә ай пурсәт күтүп йүрүшкә мәҗбур болуп қапту. Бу йәрниң мәнзириси бәк чирайлиқкән. Мәсчитлириму заманиви, кочида мусулман аяллар чирайлиқ һиҗаплинип меңишидикән. Пурсәт кәлгән күни йүзгә йеқин киши кечиси оғрилиқчә чегридин өтүп вейтнамға, андин тайландтики орманлиққа кәпту. Уларға йол көрсәткүчи уйғур болған билән, бу ишни қилидиғанлар асасән хәнзулар икән. Булар мәхсус мушу ишни кәсип қилип тиҗарәт қилидиғанлар икән. Бир кишини чегридин паспортсиз өткүзүш үчүн қириқ миң алған билән, буниң бир қанчә миңини адәм тонуштурғучи уйғур алса, буниң йәнә бир қанчә миңи хәнзу шопурға, чегридики қаравулға пара беришкә, йол башлиғучиға, пайлақчиға... Дегәндәк болуп, көпинчә пул йәнә хәнзуниң чөнитикигә киридикән. Болупму һазир уйғурларда чәтәл қизғинлиқи күнсайин өрләп кәткәчкә, бу хил тиҗарәттин келидиған кирим, йәни уйғурларни чегиридин чиқирип қойидиғанларниң тапавети алаһидә яхши икән. Ишниң чатақ йери бу ишқа тәвәккүл қилип қәдәм басқандин кейин ақивети қандақ болушидин қәтийнәзәр арқиға йенишқа болмайдикән. Олтуридиған өйиниму сетип болған. Әмди юртқа қайтса нәдә олтуриду?! ата - анисиниң тапа - тәниси, дост - дүшмәнниң йүзигә қандақ қарайду?! әмди униңға қандақ болушидин қәтийнәзәр алдиған қарап меңишла бар, арқиға қайтиш қәтий йоқ!!

Бу язмииниң аптори мундақ дәйду:“кечиси қараңғуда орманлиққа кәлгәндә шунчилик қорқтумки, иманим нәччә гәз юқири өрлиди. “аллаһ, аллаһ!” дәп чин йүрәктин зикир қилип аллаһқа техиму йеқин болдум. Миң пушайман қилғиним биләнму арқиға қайталмайттим. Қолумда паспорт йоқ, йүздәк һәмраһлар билән орманлиққа кәлдуқ. Бу йәрдики қорқунчлуқ әһвалларни тәпсилий тәсвирләшкә тақитим йоқ. Хутун, балилирини елип чиққанлар бар, кесәлмән ағриқчанлар бар. Мушундақ чағда вәтәнниң қәдри бәк билинидикән. Лекин әмди бу басқучта арқиға қайттуқ дегәнлик өзини өлтүривелиш дегәнлик билән баравәр. Ишлар илгири бизниң ойлиғинимиздәк болмайвататти. Тил билмәймиз, йол билмәймиз, ишимизни қилидиғанлар қәдәмдә бир пул алиду. Навада вейтнамлиқ әскәрләргә тутулуп қалсақ, улар бизни удул җуңгоға өткүзүп бериду, вейтнамда тутулуп қелип җуңгоға қайтурулуп гуаңшидики түрмидә нәччә ай сулақта йетип өлүп кәткән уйғурлар, вейтнамда сақчиға сөз яндурғанлиқи үчүн нәқ мәйданда етиветилип, өлүки мусулман мазириғиму дәпнә қилинмай қалған нурғун уйғурниң хәвири бизгә ениқ. Чегридин қанунсиз киргәнликимиз үчүн улар бизни қандақ қийниса, түрмигә сулиса, кәлгән йеримизгә қайтурса, уларға нисбәтән һәммиси йоллуқ, қанунлуқ. Нәдин кәлгәнликимиз ениқланса, кәлгән йеримизгә қайтуриду. Биз шу йәрдә яшаштин җақ тоюп қечип чиққанлар болғандикин, өлсәкму кәлгән йеримизни сақчиға тинмаймиз. Йетәкчиниң буйруқисиз қимир қилмаймиз. Һазирчә нийәт түркийәгә беривелиш болғандикин, әгәр бирәрси сорап қалса, биз түркийәлик түрк дейишкә тәйярлиқ қилип қоюғлуқ. Лекин бу ялғанниңму өмри чағлиқ. Чүнки һәқиқий түркийәлик түрктин бирси келип гәп сориса, дәрдимизни раван аңлиталиғудәк түркчә сәвийә һечбиримиздә йоқ. Вейтнамдин миңбир тәсликтә тайландтики орманлиққа келип “уһ, худайимға шүкри, бир пәштақ атлидуқ!” дегән билән тайландтин қачан малайшияға бериш, малайшиядин түркийәгә қачан, қандақ бериш тоғрисидики конкрет пилан биздә йоқ. Билидиғинимиз пәқәт ахириқи мәнзил вә сәвирчанлиқ билән орманлиқта қурт - қоңғуз, һашарәтләргә йәм болғач хәвәр көтүш, аллаһқа ялвуруп дуа қилиш, кәлгүси мәвһум. Вақит өткәнсери аримиздики кесәлчан, ағриқчанларниң әһвали яманлашқили турди. юрттин еливалған сәпәр нанлири, озуқ - түлүкләр түгәшкә башлиди. Бундақ чағда пулму көзгә көрүнмәйдикән. Өйини, бар - йоқи һәммә нәрсисини сетип чиққанлар әмдиликтә бу кечиси қараңғу орманлиқтин тезрәк қутулуш үчүн пулни айимай судәк хәҗләшкә башлиди. Чиқим дәсләптә өткүзгән қириқ миң кой биләнла түгимиди. Җан татлиқкән, инсан җан сақлаш үчүн һәммини доға тикидиған ишкән.”