Rabiye qadir xanim amérika dölet mejliside xitayni diniy erkinlikke buzghunchiliq qilishni toxtitishqa chaqirdi

Muxbirimiz erkin
2015.09.24
rabiye-dolet-mejlisi-yighin-bayanat.jpg D u q re'isi rabiye qadir xanim amérika dölet mejliside chaqirilghan axbarat yighinidiki bayanatida nöwettiki Uyghur weziyitining her jehette éghir buzghunchiliqqa uchrawatqanliqini bildürdi. 2015-Yili 23-séntebir, washin'gton.
RFA

Charshenbe küni amérika dölet mejliside chaqirilghan axbarat yighini nuqtiliq junggodiki diniy erkinlik mesilisini téma qilghan. Mezkur yighin xitay re'isi shi jinping 25‏-séntebir washin'gton'gha yétip kélip, prézidént obama bilen söhbet ötküzüsh harpisida chaqirildi.

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitétining mes'ul xadimi tina mufford xanim riyasetchilikidiki axbarat yighinida, d u q, “Junggo yardem jem'iyiti”, xelq'ara tibet herikiti teshkilati we amérikidiki xitay xristi'an diniy zatlar bayanat berdi.

D u q re'isi rabiye qadir xanim bayanatida nöwettiki Uyghur weziyitini tonushturup, uning kishilik hoquq, muhit, diniy erkinlik, ana til, medeniyet, iqtisad qatarliq her sahede éghir buzghunchiliqqa uchrawatqanliqini bildürdi.

Rabiye qadir: “Amérikigha shi jinping ependim xitayning prézidénti kéliwatidu. Mushundaq bir peytte yighin échiwatimiz. Shi jinping kélishtin burun qanchilik ademlerni tutqun qilip, qanchilik ademlerni öltürüwatqanliqini pütün dunyagha xéli boldi, biz anglitip kéliwatimiz. Xitay hökümiti bizning Uyghurlarning ‏(shinjanggha) chiqqan 60 yildin buyan diniy erkinlikimiz, tilimiz, bizning barliq iqtisadiy tereqqiyatimiz, ékologiyemizni hemme jehettin yoq qilip, depsende qilip keldi. Bolupmu shi jinping chiqqandin béri Uyghur xelqi we uning diniy erbablirini minglap türmige tashlidi. Uyghurlarni keng kölemde qanunsiz we héchqandaq sotsiz qirghin qilishni yolgha qoydi.”

Rabiye qadir xanim bayanatida agahlandurup, bu ehwalda prézidént obama bu qétim shi jinping bilen körüshkende kishilik hoquq, diniy erkinlikni nuqtiliq keskin otturigha qoymisa, bu xitay hökümitining kishilik hoquq, diniy erkinlikni basturush herikitige yéshil chiragh yéqishtek xata signal béridighanliqini körsetti.

Rabiye qadir, “Obama hökümitidin kütidighinimiz, hazir xitay hökümitining diniy erkinlik, kishilik hoquqqa tutqan pozitsiyisi bolupmu shi jinping dewride medeniyet inqilabidikidek keskinliship ketti. Maw zédongning waqtigha qaytip keldi. Ölüwatqan ademler türmide yétiwatqan ademlerni biz özimizning qanunigha asasen bir terep qilduq, bu bizning ichki mesilimiz dése, dunya bu junggoning ichki mesilisi, deydiken. Dunya bu junggoning mesilisi emes, u dunyaning mesilisi, dep otturigha qoyup, buninggha arilishishi kérek. Obama hökümiti bu mesilini bu qétimqi söhbetning aldinqi ornigha qoyushi kérek.”

Xitay re'isi shi jinping bu qétim ziyariti rim papasi franshis washin'gtonni ziyaret qilip, qizghin kütüwélin'ghan mezgilde washin'gton'gha kélidu. Prézidént obama charshenbe küni papa franshisni aq sarayda kütüwalghanda diniy erkinlik ular nuqtiliq tekitligen mesililerning biri.

Xelq'ara tibet herikiti teshkilatining mu'awin re'isi buching sérin axbarat yighinida bu nuqtini tekitlep, prézidént obamaning shi jinpinggha xitaydiki xristi'anlar, tibetler, Uyghurlar we bashqa mezheplerning diniy erkinliki mesiliside küchlük we keskin bésim ishlitishi kéreklikini tekitlidi.

Buching sérin mundaq dédi: “Diniy erkinlik amérika qimmet qarishining tüp asasi. U amérika dna ning bir parchisi. Dunyadiki bashqa her qandaq dölette diniy erkinlikke buzghunchiliq qilish bolsun-bolmisun, emma bügün xitayda diniy erkinlikning yoqluqi hemme kishi birdek étirap qilidighan pakit.

Shuning üchün bu amérika prézidénti köngül bölüshke tégishlik mesile. Prézidént obama xitay re'isi shi jinpingni kütiwéliwatqan bundaq mezgil u dindar kishilerning diniy étiqad mesilisini xususen tibet, Uyghur, xristi'an we bashqa diniy mezhep ezalirining mesilisini shi jinpingning aldigha keskin we küchlük otturigha qoyidighan peyt.”

Amérika xelq'ara diniy erkinlik komitéti bu qétimqi axbarat yighinini orunlashturghan sahibxanilarning biri. Bu organ her yili doklat élan qilip, amérika dölet ishlar ministirliqigha xitayni diniy erkinlikke eng qattiq buzghunchiliq qiliwatqan intayin nachar döletler tizimlikige kirgüzüshni tewsiye qilip kelgen.

Axbarat yighinida xelq'ara diniy erkinlik komitétining mes'ul xadimi tina mufford xanim amérika dölet ishlar ministirliqini tenqidlep, xitay, dölet ishlar ministirliqining diniy erkinliki nachar döletler tizimlikide u tégishlik orun'gha tizilmaywatqanliqini körsetti.

Tina mufford mundaq dédi, “Biz her qétimliq guwahliq bérish yighinlirida izchil xitayni diniy erkinlikke sistémiliq buzghunchiliq qilip kéliwatqan alahide közitish obyéktidiki döletler tizimlikige kirgüzüshni tewsiye qilip kelduq. Epsuski, dölet ishlar ministirliqi dawamliq xitayni u layiq bolmighan qatargha tizip keldi. Dunya shuni éniq bilishi kérek, xitay diniy erkinlikke xilapliq qiliwatqan döletler ichidiki eng nachar ellerning biri. Uning bu jehettiki nachar ehwali xéli dawamlishidighandek qilidu.”

Axbarat yighinida xelq'ara tibet herikitining mu'awin re'isi buching sérin agahlandurup, prézidént obamaning kishilik hoquq we diniy erkinlik mesilisini otturigha qoyushi kupaye qilmaydighanliqi, eng muhim qandaq otturigha qoyush ikenlikini eskertti.

U mundaq deydu: “Hazirqi ehwalda mesilining otturigha qoyushning özi bir mesile, dep oylap qalmasliq kérek. Eng muhimi sizning mesilini qandaq otturigha qoyushingiz we qandaq menide otturigha qoyushingizdur. Siz mesilini tizimliktiki mesile bolghanliqi üchünla otturigha qoymay, sizning uni muhim mesile, dep qarighanliqingiz üchün utturigha qoyushingiz muhim. Men oylighan yene bir mesile bar, obama hökümiti otturigha qoysa bolidu yaki otturigha qoyushi zörür, dep qaraydighan. U shi jinpinggha shuni déyishi kérek, diniy étiqadqa ixlas baghlash döletke ixlas baghlashqa zit emes. Eger bu nuqta aydinglashsa, junggoda diniy erkinlikke téximu yaxshiraq chüshenche hasil bolidu.”

Lékin axbarat yighinida amérikidiki xitay xristi'an diniy teshkilati - “Junggo yardem jem'iyiti” ning mu'awin re'isi kodiy késs, hazir junggo türmidiki wijdan mehbuslirini qoyup bérishning eng muhim mesile ikenlikini tekitlidi.

U mundaq dédi: “Wijdan mehbuslirining mesiliside türmidiki diniy étiqadi seweblik qamalghan mehbuslarni derhal qoyup bérish eng jiddiy mesile. Biz köp hallarda yer mülk dawasi yaki bashqa mesililerde türmige solan'ghan kishilerning mesilisini bilimiz. Lékin, bularning mesilisi diniy étiqad seweblik türmige solan'ghanlardin perqliq. Chünki, u kishiler özining diniy étiqadida ching turghanliqi yaki ammiwi sorunlarda ibadet qilghanliqi üchün türmige solan'ghan. Shunga, prézidént obamaning mushu mezgilde wijdan mehbuslirini derhal qoyup bérishke chaqirishi muhim, dep qaraymiz.

Axbarat yighinida rabiye qadir xanim yene, amérika bashchiliqidiki démokratik döletlerni xitayning kishilik hoquq, diniy erkinlik buzghunchiliqigha taqabil turushning ortaq charisini tüzüp chiqishqa chaqirdi.

Rabiye qadir: “Mushundaq kishilik hoquqni depsende qiliwatqan döletlerge eng yuqiri derijide amérikining köridighan charilirini, meyli b d t bolsun, meyli gherb dunyasi, meyli démokratik döletler bolsun, birliship bundaq diktatorlargha taqabil turidighan siyasetni belgilesh kérek. Gunahsiz ademlerning qirghin qilinip bundaq ölüshi, bu junggoning ichki mesilisi emes, bu dunyaning mesilisi, dep qaraymiz” dédi.

Bu chaqiriq obama hökümitining shi jinping bilen sözleshkende kishilik hoquq, diniy erkinlikni qandaq, qaysi derijide otturigha qoyushigha qandaq tesir körsitidighanliqi melum emes. Emma prézidént obama shi jinpingni aq sarayda kütüwalghanda shi jinping xitay kishilik hoquq teshkilatlirining, xitay xristi'anlirining, Uyghur, tibet we falun'gongchilarni küchlük naraziliq herikitige duch kélidighanliqi muqerrer.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.