Yawropada échilghan sherqiy türkistan diniy erkinlik yighinining rohi téléwiziye qanili arqiliq türk xelqige yetküzüldi

28-Öktebir charshenbe küni türkiyening nopuzluq téléwiziye qanalliridin qanal a téléwiziyisining “Nöwettiki weziyet” dégen neq meydan téléwiziye programmisida, yawropada échilghan “Uyghur kishilik hoquq we diniy erkinlik kürishi” yighinining rohi neq meydan téléwiziye programmisi arqiliq türk xelqige yetküzüldi.

Programmida türk zhurnalist fexriddin damgha ependi, xitayning diniy siyasette qosh bisliq siyaset yürgüzüwatqanliqini bildürdi we tungganlarning diniy ibadetlirini nisbeten erkin halda ada qilalaydighanliqini, emma Uyghur musulmanlarning del eksiche diniy ibadetlirige cheklime qoyulghanliqini, xitaylar özliri layiheligen asasiy qanunliridiki diniy erkinlik belgilimilerge özliri xilapliq qilghanliqini ipadilidi.

Programmida sadiq yalsiz'uchanlar ependi ilham toxtining naheq türmige qamalghanliqini bildürdi we ilham toxtining “Eger méni özi ésilip ölüwaldi dése hergiz ishenmenglar” dep wesiyet yazghanliqini, buningdin xitayda weziyetning qanchilik wehimilik ikenlikini körüwalghili bolidighanliqini bildürdi we ilham toxtining nobél tinchliq mukapatigha namzat körsitilishi kéreklikini otturigha qoydi.

Sadiq yalsiz'uchanlar ependi, türkiyede eysa yüsüp aliptékin hayat waqtida yeni u dewrning dölet re'isi merhum turghut özalning zamanida sherqiy türkistan mesilisining her zaman küntertipte turghanliqini, emma nöwette bu mesilining türkiye küntertipidin chüshüp qalghanliqini, shuning üchün xelq ammisining küntertipige keltürüsh üchün metbu'atlarda sherqiy türkistan'gha alaqidar mexsus sehipe échilishi kéreklikini tekitlidi.

Zhurnalist sadiq yalsiz'uchanlar ependi qanal a téléwiziyesining neq meydandin biwasite tarqitilghan programmisida türkiye parlaménti kishilik hoquq komitétini Uyghurlargha köngül bölüshke chaqirdi we Uyghurlargha alaqidar bir qanche türlük tekliplerni otturigha qoyup mundaq dédi: “Sherqiy türkistanliq Uyghurlar duch kéliwatqan kishilik hoquq depsendichiliklirige qarita bir ish qilish kérek. Ammiwi teshkilatlarmu bu toghrida doklat hazirlap munasiwetlik organlargha teqdim qilishi kérek. Türkiyeni asas qilghan halda islam dunyasigha sherqiy türkistan mesilisini qet'iy halda anglitish kérek. Tashqi ishlar ministirliqimu bu mesilige jiddiy qarishi kérek. Bolupmu metbu'atlar we zhurnalist dostlirimning bu mesilige köngül bérishini telep qilimen. Türkiye-xitay munasiwetliride sherqiy türkistan mesilisi asasliq bir mesile bolush kérek. Türkiye rehberliriningmu bu mesilide xata qedem basmasliqi üchün sherqiy türkistan ammiwi teshkilatlirimu dawamliq doklat hazirlishi, yighin-murasim, her xil pa'aliyetlerni uyushturushi, xelq ammisigha sherqiy türkistan mesilisini anglitishi kérek.”

Qanal a téléwiziyesining programma riyasetchisi sadiq yalsiz'uchanlar ependi yawropa parlaméntidiki Uyghurlarning diniy erkinlik we kishilik hoquq mesililiri toghrisida échilghan yighin'gha qatnashqandin kéyin, Uyghurlar toghrisida ikki qisimliq maqale élan qilghan bolup, maqalide asasliqi Uyghurlarning kishilik heq-hoquqlirining éghir derijide depsende boluwatqanliqini, asasiy qanundiki heq-hoquqliridinmu mehrum halette yashawatqanliqini bildürüp mundaq yazghan: “Sherqiy türkistan xelqi bügün xitayning éghir, shiddetlik basturushi astida. Asasiy qanundiki eng eqelliy kishilik hoquqliridinmu mehrum qilin'ghan. Diniy ibadet erkinliki ayaq asti qilin'ghan. Dunyaning köz aldida boluwatqan bu zulumgha qarshi turush wijdan sahibi bolghan her kishining burchidur.”

Sadiq yalsiz'uchanlar ependi maqaliside yene, türkiye hökümitining rabiye qadir xanimgha wiza bermigenlikini tenqid qildi we türkiye rehberlirige xitab qilip mundaq dédi: “Rabiye qadir we bezi dostlirigha türkiye hazirghiche wiza bermeywatidu. Aldi bilen rabiye qadirgha qarita wiza cheklimisi emeldin qaldurulushi kérek. Türkiyeni ongaysiz halgha chüshürüp qoyidighan bu haletning tézdin emeldin qaldurulushi üchün tashqi ishlar ministirliqi, bash ministir we jumhur re'isimizge chaqiriq qilmaqchimen. Dunyada rabiye qadirgha wiza bermigen ikki dölet bar: bir xitay, yene biri türkiye. Halbuki, türklerning esli wetini türkistandur. Bu ejdad yadikarigha sahib chiqish türkiye siyasitining zimmisidiki qerzdur. Sherqiy türkistan mezlum xelqining azab-oqubetlirini üstimizge élish bolsa, hemmidin awwal bir insanning wijdani qerzidur.”