Dolqun eysa “Tyen'enmén weqesi” ni xatirilesh yighinida Uyghur weziyitini anglatti
2018.06.05
4-Iyun küni bélgiye paytexti biryussélda chaqirilghan “Tyen'enmén weqesining 29 yilliqini xatirilesh yighini” gha qatnashqan d u q re'isi dolqun eysa ependi, yighinda Uyghurlarning nöwettiki échinishliq weziyiti toghrisida melumat bergen.
6-Ayning 4-küni, 1989-yili xitay paytexti béyjingda yüz bergen oqughuchilar herikitining 29 yilliq xatire küni bolup, dunyaning herqaysi jayliridiki xitay démokratik herikitining wekilliri bu munasiwet bilen türlük shekillerdiki yighilish, xatirilesh pa'aliyetlirini élip barghan.
Amérikidiki xitay démokratik herikitining közge körün'gen wekilliridin wéy jingshéngmu bélgiye paytexti biryussélda “Tyen'enmén weqesining 29 yilliqini xatirilesh yighini” uyushturghan, emma wiza we pasport tosalghusi seweblik yighin'gha özi qatnishalmighan. Yawropadiki bir qisim xitay démokratliri we yerlik kishilik hoquq teshkilatliri yighin'gha uninggha wakaliten sahibxaniliq qilghan.
Biryusséldin ziyaritimizni qobul qilghan d u q re'isi dolqun eysa ependi, wakaletsiz milletler teshkilatining yighin zalida 4-iyun ötküzülgen “Tyen'enmén weqesining 29 yilliqini xatirilesh yighini”gha teklip bilen qatniship, söz pursitide Uyghurlarning nöwettiki weziyitini tepsiliy anglitish imkanigha érishkenlikini tilgha aldi.
Yighinda xitay démokratik teshkilatlirining wekilliri, tyen'enmén weqesining bir qisim shahitliri eyni zamandiki oqughuchilar herikitining basturulush tarixi heqqide öz eslimilirini bayan qilishqan. Dolqun eysa ependi bu bayanlarning tesirlik we qiziqarliq bolghanliqini izahlidi.
Bu qétimqi yighin'gha ishtirak qilghan wakaletsiz milletler teshkilatining ezasi lusi'a xanimmu yighin heqqide toxtaldi. U mundaq dédi: “Yighinning Uyghurlargha munasiwetlik qismi heqqide toxtalsam؛ d u q re'isi dolqun eysa ependi sherqiy türkistandiki zulumlarni misalliri bilen etrapliq anglitip, yighin ehlining küchlük diqqitini jelp qildi. Bolupmu, sherqiy türkistandiki jaza lagérlirining teswiri kishilerni heyran qaldurdi we ghezeplendürdi. Xuddi xelq'ara metbu'atlarda Uyghurlar qamiliwatqan jaza lagérliri mesilisi barghanséri qiziq témigha ayliniwatqan'gha oxshash, xitay démokratliri arisidimu bu téma küchlük diqqet qozghimaqta. Bügünki yighindimu shundaq boldi. Saqchi döliti hem jaza lagérliri mesilisini xelq'arada dawamliq jiddiy téma halida tutush lazim, dep qaraymen”.
Dolqun eysa ependining bildürüshiche, bélgiye paytexti biryussélda bu küni saxarof mukapatigha érishken shexslerning bir yighilishi ötküzülgen bolup, saxarof mukapati sahibi bolghan we bu yighin'gha teklip qilin'ghan xitay siyasiy öktichisi wéy jingshéng xitayning tosalghuliri tüpeyli bu yighin'gha qatnishalmighan hemde özi mushu kün'ge toghrilap uyushturghan “Tyen'enmén weqesining 29 yilliqini xatirilesh yighini” ghimu qatnishalmighan.
Dolqun eysa ependi sözide, yalghuz Uyghurlarla emes, xitay démokratik küchliriningmu xitay hakimiyitining ziyankeshlikige uchrawatqanliqini eskertti.
D u q re'isining tekitlishiche, uning yawropa parlaméntidiki ziyariti 7-iyun künigiche dawamlishidighan bolup, bu jeryanda yawropa parlaméntining bir qisim muhim rehberliri, yawropa ittipaqi tashqi ishlar ministirliqi xadimliri hemde yawropa parlaméntida 2017-yili 19-öktebir qurulghan “Uyghur dostluq guruppisi” ning rehberliri we ezaliri bilen uchrishishlar ötküzidiken. Shuning bilen birge, 4-ayning 27-küni parlamént aldida ötküzülgen “5 Ming kishilik namayish” jeryanida yawropa ittipaqi we parlaméntigha tapshurghan jaza lagérliridiki Uyghurlarning tizimlikige bina'en, tutqundiki Uyghurlar mesilisining sürüshtisini qilidiken.