Dolqun eysa: tibet musteqilliqi muhakime yighini Uyghurlar üchünmu ehmiyetlik boldi

Parizhda 3 kün dawamlashqan 4-nöwetlik xelq'ara tibet musteqilliqi muhakime yighinigha qatnashqan tibet, Uyghur, mongghul, démokratik xitaylar töt terepning birlikini teshebbus qilishti.

21-Awghust parizhda bashlan'ghan 4-nöwetlik xelq'ara tibet musteqilliqi muhakime yighini 23-awghust küni axirlashti. Tibet, Uyghur, jenubiy mongghuliye we xitay démokratik teshkilatliri wekilliri hemde teywenlikler yighinning yépilish murasimida ortaq qararlar maqullap, töt terepning kélechektiki xitaygha qarshi heriket birlikini asasiy mezmun qilghan pa'aliyetliri toghriliq pilanlar tüzüshken.

4-Nöwetlik xelq'ara tibet musteqilliqi muhakime yighinini amérika, yawropa we asiya elliride pa'aliyet élip bériwatqan, musteqilliq terepdari bolghan10 din artuq tibet teshkilatliri birlikte uyushturghan idi. Bu yighin'gha teklip bilen qatnashqan d u q bash katipi, wakaletsiz milletler teshkilatining mu'awin re'isi dolqun eysa ependi, 3 künlük bu yighinning netijilik axirlashqanliqini mu'eyyenleshtürdi.

Tibet sürgündiki hökümitining parlamént ezasi, mezkur hökümetning bash ministir namzati atsok lukar jam ependi bu heqte ziyaritimizni qobul qilghanda, “Tibetlikler üchün musteqilliq idiyisini aliy aptonomiye teshebbusining ornigha dessitishni meqset qiliwatimiz” dégenlerni tilgha aldi. U mundaq dédi:

-Eger xelqning tallishi bilen tibetning musteqilliqini qolgha keltürüsh irade qilin'ghan bolsa, musteqilliq yolida küresh qilish, aliy aptonomiye teshebbusining ornini igileydu, dégen gep. Biz her yili bir qétim xelq'araliq tibet musteqilliqi ilmiy muhakime yighinlirini uyushturush arqiliq, musteqilliq idiyisini aliy aptonomiye teshebbusining ornigha dessitishni meqset qiliwatimiz. Ötken yili nyuyorkta ötküzgen 3-qétimliq yighinimizmu yaxshi tesir peyda qilghan idi. Bu qétim parizhda ötküzgen 4-nöwetlik yighinimizgha Uyghur, mongghul hem xitay démokratlirini teklip qilduq. Biz bilen teqdirdash bolghan Uyghur we mongghullarning xelq'aradiki tesirlik erbabliri nahayiti yaxshi doklat hem meslihetlerni berdi. Bundin kéyin öz‏-ara hemkarliship élip baridighan xelq'araliq pa'aliyetler heqqide kélishimler tüzüldi. Menche, bu qétimliq yighinimiz nahayiti netijilik boldi.

Dolqun eysa ependi, 4-nöwetlik xelq'ara tibet musteqilliqi muhakime yighinidin hasil qilghan tesiratini bayan qilghanda, “Bizning tibetliklerdindinmu öginidighan yerlirimiz bariken” dédi.

Jenubiy mongghuliye xelq partiyisi re'isi temsilto ependi ziyaritimizni qobul qilip, öz qarashlirini bildürdi. U mundaq dédi:
-Xitaylar peyda qiliwatqan ziyankeshlikini hemme adem bilidu. Bolupmu, mongghullar, Uyghurlar, tibetliklerning hayatliq muhiti künséri tarliship kétiwatidu. Xitaylardin qutulmay turup, erkin bir Uyghur, tibet, mongghul puqrasi bolup yashashning mumkin emesliki ispatliniwatidu. Mongghullar, Uyghurlar, tibetlerning öz‏-ara hemkarliship küresh qilishi jiddiy zörüriyet bolmaqta. Biz hem qoshna, hem teqdirdash milletlermiz. Tariximiz bir ‏-birige chirmiship ketken. Bundin kéyinmu ayrilmaymiz. Bu qétimqi sherqiy türkistan, jenubiy mongghuliye, tibetning musteqilliqini eslige keltürüsh meqsitide uyushturulghan bu yighin we élin'ghan qararlar kelgüsidiki küreshlirimiz üchün muhim ehmiyetke ige, dep oylaymen.

Temsilto ependi yene shularni tilgha aldi:
-Biz öz teqdirimiz üchün, biz mongghullarning mewjutluqi üchün jan tikip küresh qilishqa mejburmiz. Hazir sherqiy türkistandila emes, jenubiy mongghuliye tupraqliridimu küchlük assimilyatsiye, milliy yoqitish siyasiti yürgüzülüwatidu. Mongghul medeniyitining menbesi bolghan yaylaqlirimizdin ayrilip qéliwatimiz. Milyonlighan xitay köchmenlirining bésimigha duch kéliwatimiz. Tebi'iy muhitlirimiz weyran qilindi. Mongghul medeniyiti, mongghul kimliki yoqilish girdabigha kélip qaldi. Ataqtiki aptonomiyilik hoquqni tilghimu alalmaydighan derijige chüshüp qalduq. Musteqilliqtin bashqa héchbir chiqish yoli yoqluqini tonup yettuq. Buning üchün, Uyghur, tibet xelqliri bilen birliship, dölitimizning kelgüsini ortaq yaritish yolida térishchanliq körsetmekchi boluwatimiz.

Ziyaritimizni qobul qilghan bir xitay ziyaliysi mundaq deydu:
-Chet'elde bir qisim azsanliq millet qérindashlirimiz bilen bundaq ehmiyetlik bir yighin'gha qatnishalighanliqimiz üchün nahayiti xursen bolduq. Yighinda otturigha qoyulghan témilar intayin ehmiyetlik. Meyli Uyghur, tibet yaki mongghullar bolsun, hemmisining özining igilik hoquqini öz qoligha élish, musteqil dölet bolup yashash heqqi bar. Dunyada bashqilarning ne insaniy hoquqini, ne igilik hoquqni tonumaydighan xitay kommunistik partiyisidin bashqa mustebit hakimiyet yoq. Bashqilarning zéminini bésiwélip, arqidin “Bu zémin ezeldin junggoning bir qismi idi” dep turuwalidighan, bésiwalghan zémindiki xelqni adem qélipidin chiqqan usullarda qiynaydighan kommunistik xitaydin bashqa yene bir hakimiyetni uchratqili bolmaydu. Uyghur, tibet, mongghullarning musteqilliq yolini tallishi, eng toghra we emeliyetke uyghun bir tallash. Men bir insan bolush süpitim bilen qollaymen we yar-yölekte bolimen.

Dolqun eysa ependi 4-nöwetlik xelq'ara tibet musteqilliqi muhakime yighinida Uyghur, tibet, mongghul we teywen wekillirining kelgüsi üchün yaxshi hemkarliqlar ornatqanliqini eskertti.