Erebler rastinla démokratiyege heqliqmu?

Ereb döletliridiki xelqlermu démokratiyedin toluq behrimen bolushqa tamamen heqliq bolghan xelqlerdur. Ereblerning démokratiyelishish yolida bergen qurbanliqlirimu az emes.

Tehlilchilerge köre, ereb döletliride démokratiye chaqiriqi otturigha chiqqan'gha yérim esirdin köprek waqit ötken bolsimu, köpligen döletlerde démokratiye emelge ashmighanni az dégendek, barliq heqsizliqler we diktatorluqlar démokratiye nami bilen emelge éship keldi. Mesilen: misirning sabiq re'isi muhemmed hösni mubarekning partiyisining nami “Démokratiye partiyisi” idi. Emma uning emeliyiti 30 yilliq diktatorluq bilen dawam qilghan bolup, axiri ereb baharining shamili uni örüp tashlidi. Shuninggha oxshash hemme diktator özini démokratchi we démokratiyening hamiysi dep dewa qilip keldi. Biraq ereb dunyasida partlighan ereb bahari rast démokratiye bilen saxta démokratiyening otturisigha chek qoyushni ögetti we xelqning közini achti.

Londonda chiqidighan“Ottura sherq” gézitining 2013 - yili16 - april sanida, yazghuchi imaduddin edib dégen kishining qelimi bilen“Erebler démokratiye mukapatigha heqliqmu?” dégen témida bir maqale élan qilin'ghan bolup, maqalide mundaq déyilgen:“Ereb dunyasi démokratiyeni qobul qilishqa hazirmu? dégen bu so'al rasttinla qiyin we xeterlik bir so'aldur. Bu so'algha héssiyattin, yasalma xelqperwerliktin yiraq turup jawab bermekchi bolsaq deymenki, ereb dunyasidiki xelqler démokratiyege bekmu zor éhtiyajliq boluwatmaqta. Ular démokratiyege telpünidu we uni arzu qilidu. Lékin ereb xelqi hazirghiche démokratiye üchün yéterlik bedel tölep baqmidi, démokratiyedin toluq behrimen bolup yashawatqan xelqler töligen bedellerning yériminimu tölep baqmidi. Dunyadiki toluq démokratlashqan döletlerning bu halgha qandaq qiyin shara'itlarni we qurban bérishlerni qoldin bérip andin yétip kelgenlikini bilginimizde, bizning démokratiye yolida töligen bedellirimiz héch nersige erzimeydu. Chünki toluq démokratiye uzun yilliq tejribe, mol ilim we köp qurban bérishler arqisida yétilgen pellidur. Héchqandaq bir millet bir kündila démokratchi bolup qalmighandek, héchqandaq bir dölet bir kündila démokratiyeliship kételmeydu. Buninggha yéterlik waqit we izchil ishlesh kérek.”

Démokratiyemu bedel telep qilidu

Maqalide yene mundaq dep yézilghan:“Biz hemishe démokratiyege bedelsiz yétishni we qisqa yol bilen uni qolgha élishni arman qilip kelduq. Emma ré'alliq dégen shundaq rehimsiz bolup, u bizning armanlirimizgha we xam xiyallirimizgha ri'aye qilmaydu, belki bizdin ishleshni telep qilidu. Démokratiye bir mukapat bolsa, biz mukapatqa érishish yolida bedel tölimestinla uni almaqchi boluwatimiz. Hazir ereb döletlirining köpliride démokratiye üchun bedeller töliniwatidu. Biraq bu bedellerning bezisi türlük sewebler tüpeyli bikargha kétip baridu. Misirning sabiq mu'awin re'isi ömer sulayman öz waqtida: biz rasttinla démokratiyelishishke teyyarmu?” dégen so'alni qoyup, andin arqidin özi :“Yaq, misir démokratiyelishishke teyyar emes” dégen idi. Bu adem mushu sözi seweblik xelqning qattiq naraziliqini qozghiwetken we köpligen tehditlerge uchrighan idi. Eger ömer sulayman yuqiriqi sözige “Hazir”dégen gepni qoshup,“Misir démokratiyelishishke hazir teyyar emes” dégen bolsa idi, uning sözi intayin bedi'iy we toghra söz bolghan bolar idi, xelqningmu ghezipi tashmighan bolar idi. Chünki misir taqiyametkiche démokratiyege teyyar bolalmaydighan dölet emes. Hazir misirdiki özgirishler heqiqiy démokratiyedin bésharetlerni bérip kelmekte. Emma meyli misir, meyli bashqa ereb döletliri gherb döletlirining démokratiye yolida töligen bedellirini tölep baqmidi, démokratiyening qedrige ular yetkendek yétip baqmidi. Qisiqisi, bügünki yawropa döletliri démokratiyening bedellirini mundin 500 yil ilgiri tölep bolghan idi. Shunga hazir ular tölimeydu, belki alidu, yeni démokratiyedin tégishlik heqqini éliwatidu.”

Démokratiye bir kündila emelge ashmaydu

Maqalide yene mundaq dep yézilghan:“Biz démokratiyeni arzu qilghinimiz bilen bizde démokratiye heqqide sawat yoq, bashqilargha yol qoyush, chiqiship ötüsh, qarshi terepning heqqini étirap qilish qatarliq démokratiye medeniyetliri heqqide bizde melumat yoq. Chünki bizde nepsaniyetchilik küchlük bolghanliqtin, textke chiqqanlar uni héchkimge bergüsi kelmeydu, bashqilarningmu buningda heqqi bar déyishni bilmeydu. Awam xelqimizdimu bu ang yétilip bolalmighan. Ularmu shuninggha könüp ketkenliktin, qarshi chiqishni, qanunni ijra qildurush üchün mes'ullirigha dadil söz qilalmaydu. Shunga bizning ereb döletlirimizde, démokratiyening ewzelliki sözlinidu, emma diktatorluq höküm süridu, qanun sözlinidu, emma adalet yürgüzülmeydu, chiriklikke qarshi sho'arlar towlinidu, emma chiriklik hemmila sahede özini körsitip turidu. Biz démokratiyege muhtajmiz, emma biz uninggha rasttinla heqliqmu? bizde démokratiyege teyyarliq barmu?”