Fransiye prézidéntining xitay ziyariti we ilham toxti mesilisi

Fransiye prézidénti makrondin xitay ziyaritide ilham toxti mesilisini otturigha qoyush telep qilinmaqta. Ilham toxti guruppisining mes'ulliridin proféssor mari holzman xanim  yéqinda fransiyidiki kishilik hoquq teshkilatliri qatnashqan bir yighilishta prézidént makronning xitay ziyaritide ilham toxti qatarliq wijdan mexbuslirining mesilisini otturigha qoyushini telep qilghan.

Fransiye prézdénti makron 7-yanwar xitay ziyaritini bashlimaqchi. Melum bolushiche, prézdént makronning xitay ziyaritidin ilgiri, uning siyasiy meslehetchiler guruppisi fransiyidiki bir qisim kishilik hoquq teshkilatlatlirining wekilliri bilen uchrashqan we ularning xitaydiki kishilik hoquq mesilisi heqqidiki pikirlirini anglighan.

Gérmaniyide qurulghan “Ilham toxtini qutquzush guruppisi” ning re'isi enwer jan ependining radiyomizgha bildürüshiche, mezkur uchrishishqa ilham toxti guruppisining fransiyidiki mu'awin re'isi, tonulghan kishilik hoqoq pa'aliyetchisi we xitay ishliri mutexesisi proféssor mari holzman xanimmu teklip qilin'ghan. U mezkur uchrishishta fransiye prézdéntidin xitay ziyaritide ilham toxti qatarliq wijdan mexbuslirining mesilisini otturigha qoyushini telep qilghan.

Mari holzman xanim radiyomiz Uyghur bölimining ziyaritini qobul qilip, kishilik hoquq pa'aliyetchiliridin meslihet élish yighinda  fransiye pérzéntidin telep qilin'ghan mesililer heqqide toxtaldi. Mari holzman xanimning bildürüshiche, 3-yanwardiki uchrishishqa fransiyidiki hökümetsiz teshkilatlardin xelq'ara kechürüm teshkilatining fransiye shöbisi, chégrasiz muxbirlar teshkilati we ilham toxtini qutquzush guruppisining wekilliri qatnashqan.

Mari'é holzman xanim mezkur uchrishishta otturigha qoyulghan mesililer heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Bizni kütiwalghuchilar fransiye prézidénti makronning asiya ishliri we kishilik hoquq mesililirige mes'ul xadimliri, diplomatiye xadimlirini öz ichige alghan  6 kishidin terkip taqqan siyasiy meslehetchiler guruppisi boldi. Ular, xitayda barghanche yamanlishiwatqan kishilik hoquq weziyiti, xitay türmiliridiki ilham toxtigha oxshash wijdan mehbusliri we kishilik hoquq adwukatlirini qoyup bérish qatarliq teleplirimizni tolimu estayidilliq we sewrchanliq bilen anglidi.”

Mari'é holzman xanim yene mundaq dédi: “Men prézdént makronning meslehetchilirining xitaydiki kishilik hoquq depsendichilikige a'it konkirit mesililer heqqide bilidighanlirining azliqini hés qildim. Shunga xitayda barghanche yamanlishiwatqan kishilik hoquq weziyiti heqqide birqeder tepsiliy toxtaldim. Bolupmu xitaydiki wijdan mehbusliri heqqidiki bayanimda muddetsiz qamaq qazasigha höküm qilin'ghan ilham toxti mesilisini alahide tekitlidim. Men ilham toxti qatarliq bir türküm wijdan mehbuslirining tizimlikini ulargha tapshurdum. Bu gunahsiz kishilerning tamamen erkinlikke érishishi kéreklikini tekitlidim. Héch bolmighanda ularning mesilisining adil bir terep qilinishi kéreklikini bildürdüm. Telipimde ilham toxtining a'ilisidikiler bilen körüshüshining asanlishishi üchün uning béyjingge yötkilishi kéreklikini, xewerler qamal qilin'ghan hazirqi haletke xatime bérilip, uning türmidiki ehwalidin uruq-tuqqanliri we dunyaning xewerda bolushi kéreklikini, uning a'ilisige kéliwatqan teqip we bésimlarning bikar qilinishini, ilham toxti sewebidin tutqun qilin'ghan uruq-tuqqanlirining qoyup bérilishi qatarliq konkirit mesililerni otturigha qoydum. Emma fransiye prézidénti makronning bu qétimqi xitay ziyaritide bu mesililerni zadi qanchilik otturigha qoyidu, buni bilmeymen”.

Melumki, ilham toxti ependi 2014-yili 15-yanwar béyjingdiki öyidin tutqun qilinip, 9 aydin kéyin ürümchide ömürlük qamaq jazasigha höküm qilindi. Shundin buyan xitay da'iriliri ilham toxtining türmidiki ehwalini xelq'aradin üzlüksiz mexpi tutup keldi. Melum bolushiche, da'iriler ilham toxtining a'ilisi we uruq tuqqanlirining uni yilda ikki qétim yoqlisa bolidighanliqini bildürgen. Emma türlük cheklimiler sewebidin ilham toxtining béyjingdiki ayali güzelnur we ikki oghli aldinqi yili yeni 2016-yili yazliq tetil mezgilide ilham toxtini aran birla qétim türmige bérip yoqliyalighan. 2017- Yilidin bashlap Uyghur diyarining weziyiti jiddiliship ketken. Béyjingdiki kishilik hoquq pa'aliyetchisi, 2008-yilliq saxarof mukapatining sahibi xu jiya ependi ilgiri radiyomizgha bergen bayanatida, ilham toxtining ayali güzelnurning 2017- yili yazliq tetilde Uyghur diyarigha qaytalmighanliqi üchün bu yil yeni 2018-yili xitayning chaghan mezgilide baliliri bilen birlikte ürümchige bérip türmidiki ilham toxtini yoqlap kélishni pilan qilghan bolsimu, emma yéngi yilning aldida türme da'iriliridin ilham toxtini 16 ayghiche yoqlisa bolmaydighanliqi heqqide uqturush tapshuruwalghanliqini bildürgen idi.