Gérmaniyening waymar shehiride ilham toxti we Uyghurlar weziyiti tonushturulmaqta

Ixtiyariy muxbirimiz ekrem
2017.12.09
ilham-toxti-waymar-2.jpg Gérmaniyening waymar shehiridiki Uyghurlarni tonushturush pa'aliyitidin din bir körünüsh. 2017-Yili dékabir. Waymar, gérmaniye.
RFA/Ekrem

10-Dékabir küni tarqitilidighan “Waymar kishilik hoquq mukapati” ning xitay türmisidiki Uyghur ziyaliysi ilham toxtigha bérilgenliki gérmaniyening waymar shehiride keng kölemde teshwiq qilinmaqta.

“Ilham toxti guruppisi” ning re'isi enwerjan we “Tehdit astidiki milletlerni qoghdash teshkilati” ning re'isi ulrix déliyus ependilerning bügün gérmaniyening waymar shehiridin bergen melumatigha asaslan'ghanda, waymar sheherlik hökümet bu yilliq “Waymar kishilik hoquq mukapati” ni tarqitish harpisida bir yürüsh pa'aliyetler uyushturghan. Waymar sheherlik hökümet bir qisim kishilik hoquq pa'aliyetchilirini waymar shehirige aldin teklip qilip, bu yilliq mukapat sahibi ilham toxtini tonushturush, Uyghurlar weziyiti toghriliq léksiye sözlesh we muxbirlarni kütüwélish pa'aliyetliri uyushturmaqtiken.

Melumki, xitay türmisidiki Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxti ependi ötken yili 2016-yilliq “Martén ennalis mukapati” gha érishken idi. Bu yil u arqa-arqidin yawropa ittipaqining kishilik hoquq aliy mukapati bolghan “Waslaw xawél mukapati” gha, xelq'ara lébirallar birleshmisining 2017-yilliq “Erkinlik mukapati” gha shundaqla “Yawropaning medeniyet shehiri” dep nam alghan waymar shehirining “Kishilik hoquq mukapati” gha érishti. 

Ilham toxtining arqa-arqidin xelq'araliq dangliq mukapatlargha érishkenlikidin bi'aram bolghan xitay hökümiti aldinqi aylarda waymar sheherlik hökümetke naraziliq bildürüp, ilham toxtigha bérilgen 2017-yilliq “Waymar kishilik hoquq mukapati” ni qayturuwélishni telep qilghan idi. Xitayning bu orunsiz telipi ret qilinip, meqsiti ishqa ashmighandin kéyin, xakkérlar arqiliq tor hujumi qozghap, “Waymar kishilik hoquq mukapati” ning tor bétini chöktürüwetkenliki melum boldi.

Waymar shehiridin ziyaritimizni qobul qilghan “Ilham toxti guruppisi” ning re'isi enwerjan ependi, bügün waymardiki bir toluq ottura mektepte ilham toxti we Uyghurlar weziyiti heqqide léksiye sözligenlikini bayan qildi.

“Tehdit astidiki milletlerni qoghdash teshkilati” ning re'isi ulrix déliyus ependimu ziyaritimizni qobul qilip, bügünki pa'aliyetliri toghriliq melumat berdi. U mundaq dédi: “Uyghurlarning künséri yamanlishiwatqan kishilik hoquq weziyitini nahayiti muhim bolghan bir sahege, yeni oqughuchilargha anglitish pursitige érishtuq. Ular gérmaniyening kélechektiki xojayinliri. Awazimiz bular arqiliq keng sahelerge tarqaydu. Elwettiki, biz ilham toxtini xelq'ara mukapatlargha na'il qilish, ilham toxtigha erkinlik telep qilish pa'aliyetlirini ‛ilham toxti guruppisi‚ bilen hemkarliship qanat yayduruwatimiz. Bu yalghuz ilham toxtining mesilisi emes, öz nöwitide bir pütün Uyghurlar mesilisidur. Biz ilham toxti arqiliq Uyghurlarni kötürüp chiqiwatimiz. Bu heqtiki pikir-teleplirimizni gérmaniye tashqi ishlar ministirliqigha, bash ministir anjila mérkil xanimgha qeder bildürduq. ‛waymar kishilik hoquq mukapati‚ ning ilham toxtigha bérilishi körsetken tirishchanliqimizning bir netijisidur. Bizning bu yoldiki xizmetlirimiz dawamlishidu. Waymar shehiri bu mukapat arqiliq Uyghurlarni pütün waymar xelqige tonutti. Yene kélip, bu heqtiki teshwiqat pa'aliyetlirini aldin orunlashturuwatidu. Ete ötküzülidighan muxbirlarni kütüwélish yighinida Uyghurlarni yenimu keng da'iride chüshendürüsh pursitimiz bolidu.”

Enwerjan ependi bügünki léksiyisige oqughuchilarning nahayiti qiziqqanliqini tilgha aldi. U léksiyesining xatimiside, özining bu yashlardin kütidighan ümidlirinimu otturigha qoyup ötkenlikini eskertti.

Béyjingdiki merkiziy milletler uniwérsitétining proféssori, Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxti béyjingda turup Uyghurlarning kishilik heq-hoquqi toghrisida pikir bayan qilghanliqi we xitay hökümitining milliy siyasitini eyibligenliki seweblik 2014-yili 1-ayning 15-küni tutqun qilin'ghan idi. U shu yili 23-séntebir ürümchide “Bölgünchilik” jinayiti bilen eyiblinip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.