Xotendiki Uyghur saqchi: “Otni kim tutsa shuning qoli köyidu!”

Muxbirimiz qutlan
2017.03.16
guma-weqesi-herbiy-maniwer.jpg Uyghur rayonida, térrorizmgha qarshi qesemyad bergen saqchi we herbiylerdin terkib tapqan 10 ming xitay qoralliq küchlirining bir qismi. 2017-Yili 17-féwral, qeshqer.
Imaginechina

Xoten wilayitining birqanche jayliridiki saqchixanilar özlirining nöwette ötken yilidin buyanqi eng jiddiy halette turuwatqanliqi, 48 sa'etlik “Uda charlash” ning saqchi, kadir we amanliq xadimlirini halidin ketküzgenliki toghriliq shikayet qildi.

Kériye nahiyesining kökyar yéziliq saqchixanisidiki bir neper kéchilik nöwetchi saqchi ziyaritimizni qobul qilghanda, teweliktiki “Nuqtiliq nopus” larni qandaq nazaret qiliwatqanliqini heqqide munularni bayan qildi:

“Bir neper ‛nuqtiliq nopus‚ ni, yeni gumanliq shexs tizimlikidiki bir kishini hazir 5 adem nazaret qilimiz. Yeni saqchi, yardemchi saqchi, kent kadiri we kent amanliq xadimi bolup 5 kishidin terkib tapqan ‛nuqtiliq nopus‚ qa közetchilik qilish torimiz bar… uningdin sirt, muqimliq xizmiti üchün kentlerde turuwatqan kadirlar künde ular bilen söhbetlishidu, kent kadirliri künde ularni yoqlima qilidu. Qattiq zerbe bérish obyéktliri we ilgiri türmige kirgen yaki 5-10 yildin kéyin jaza mudditi toshup qaytip chiqqanlarmu ‛nuqtiliq nopus‚ tizimigha kirgüzülgen kishilerdur. Ularni bundin kéyin ish térimaydu dégili bolmaydu. Shunga bundaqlarni adette yéza tewesidin chiqarmaymiz. Egerde éghir késel yaki jiddiy ehwalda bolsa kent kadiri, amanliq xadimi we siyasiy-qanun orunlirining testiqi bilen xoten'ge yaki bashqa nahiyege bérip dawalinishigha yol qoyulidu. Bolmisa, adette kenttin ayrilishigha yol qoyulmaydu. Otni kim tutsa shuning qoli köyidighan gep!”

Kériye nahiyesining siyek yéziliq saqchixanisidin ziyaritimizni qobul qilghan bir neper Uyghur yardemchi saqchi mundaq dédi:

“Adette ‛nuqtiliq nopus‚ larning ishini saqchilar kent kadirliri bilen masliship kontrol qilidu. Méning bu heqte köp melumatim yoq. Ularning sirtqa chiqishi cheklen'gen. Herqandaq kishi yéza tewesidin ayrilmaqchi bolsa tekshürüsh ponkiti (gangpéng) din ötmey chiqalmaydu. Bu yerde ikki dane aptomatik signal qayturush mashinisi ornitilghan. Kishiler adette kimlik kartisini sürkep ötidu. ‛nuqtiliq nopus‚ larning kimliki mashinigha sürkelgen haman signal qayturidu.”

U yene ziyaritimiz jeryanida kentlerde her 10 a'ilining bir guruppa qilinip, öz-ara bir-birini nazaret qilidighanliqi hemde “Chatma jawabkarliq” mes'uliyet tüzümi boyiche bashquruluwatqanliqini ashkara qildi.

Gumining mokuyla yéziliq saqchixanisidiki bir neper nöwetchi saqchimu ziyaritimizni qobul qilip, gumidiki pichaqliq hujumdin kéyin teweliktiki charlashning eng jiddiy haletke kirgenlikini bildürdi.

U, her küni özliri mes'ul bolghan kenttin 5 a'ilini nuqtiliq tekshüridighanliqini, ularning a'iliside bar-yoqluqi, öyide asan ot alidighan buyumlarni saqlighan-saqlimighanliqi hemde sim yolining bixeterliki qatarliq ehwallarni tekshüridighanliqini ashkarilidi.

Mokuyla saqchixanisining ashkarilishiche, nöwette teweliktiki kent we mehellilerge qarita élip bérilidighan kéchilik “Charlash” adette 3 guruppa xadimlarning hemkarlishishi bilen élip bérilidiken. Yeni yéziliq saqchixana xadimliri, kentte turushluq bir neper mes'ul saqchi we 3 neper yardemchi saqchi shundaqla her bir kentte 10 neperdin teshkil qilin'ghan “Xelq eskiri” (minbing) birliship kéchilik charlash élip baridiken. “Charlash” ning muhim nuqtisi teweliktiki yerlik ahalilerni tekshürüsh bilen bir waqitta yene sirttin kelgen “Gumanliq” kishilerning bar-yoqluqini tintishqimu qaritilghan iken.

Saqchixana xadimliri yene “Kéchilik omumiy charlash” axirlashqandin kéyin kündüzde her bir mehellidin “5 A'ilini nuqta qilip mexsus tekshürüsh” élip baridighanliqini ilgiri sürdi. Ularning bildürüshiche, künde 5 a'ilini tallap nöwet boyiche tekshürüsh ishi saqchixanilarning kündilik ish küntertipining bir qismi iken.

Amérika Uyghur birleshmisining re'isi ilshat hesen ependi bu heqte inkas qayturup, xitay hökümitini “Uyghur diyarida yüz bériwatqan qanliq weqelerning sewebige yüzlinishni héchqachan xalimaydighan bir zorawan hakimiyet,” dep tenqid qildi.

Amérikadiki Uyghur ziyaliyliridin méditsina penliri doktori jür'et obul ependi bu heqte pikir bayan qilip, xitayning nöwette Uyghurlargha qaratqan bu xil teqib siyasiti natsistlar gérmaniyesining yehudiylargha qaratqan irqiy ayrimichiliq siyasitini eslitidu, dédi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.