Amérika dölet mejlisining guwahliq yighini obamani kishilik hoquq mesiliside shi jinpinggha qattiq bolushqa chaqirdi

Muxbirimiz erkin
2015.09.21
chris-smith-gofa-305.png Sürette kirs smis ependi söz üstide
house.gov

Amérika dölet mejlisining junggo ishlar komitéti 18‏-séntebir chaqirghan guwahliq yighinigha awam palata ezasi, komitét re'isi kristofir simis bilen junggo komitétining yene bir re'isi, kéngesh palata ezasi marko rubi'o riyasetchilik qildi.

Awam palata ezasi kristofir simis guwahliq yighinining échilish nutqida, amérikining xitay kishilik hoquq mesiliside biterep turalmaydighanliqini eskertip, obama hökümitini bu mesilide muresse qilmasliqqa chaqirdi.

Krsitofir simis mundaq deydu, “Amérika kishilik hoquq mesiliside exlaqen biterep turalmaydu. Biz xitay hökümitining basturushigha süküt qilmasliqimiz kérek. Biz uninggha rehberlik qilishimiz we uni hel qilishimiz lazim. Chünki, amérika xitayning jahilliqigha taqabil turush küchi we nopuzigha ige birdin-bir dölet. Wang yü, ili xéping, jang keyge oxshash kishiler xitay hökümitide rehberlik xizmiti atqursa, amérika-xitay munasiwiti téximu küchlük, téximu muqim bolidu.”

Shi jinpingning amérika ziyariti xitayning amérika bilen jenubiy déngizdiki arallarning igilik hoquqi, pul kursi, tor hujumi qatarliq sahelerdiki ixtilapi küchiyish bilen birge, uning kishilik hoquq weziyiti nacharliship, adwokatlarni qattiq basturghan, tibet we Uyghur lar bilen toqunushi kücheygen mezgilge toghra kelgen idi.

Béyjing hökümiti bu yil yazda kishilik hoquq adwokatlirini basturush herikiti qozghighan. Yuqirida kristofir simis tilgha alghan wang yü, ili xéping, jang key qatarliq shu qatarda qolgha élin'ghan idi.
Ular ichidiki jang key bolsa ilgiri bezi sezgür Uyghur siyasiy dilolirida aqlighuchi adwokatliqni üstige alghan adwokatlarning biri idi. U bu yil 8‏-ayda amérika dölet ishlar ministirliqining xelq'ara diniy ishlar elchisi deywid sapérstéyn bilen körüshüshke teyyarliq qiliwatqanda qolgha élin'ghan.

Kristofir simis guwahliq yighinida xitayning kishilik hoquq adwokatlirini tutqun qilish herikitini “Qanunsizliq, wehshiylik, chöchiterlik” hadise, dep tenqid qildi.

U mundaq deydu, “Re'is shi jinping kéler hepte, uning hökümiti qanun bilen bashqurushqa, kishilik hoquqqa, ammiwi jem'iyetlerge qattiq hujum qiliwatqan mezgilde amérikigha kélidu. Shi jinpingning rehberlikide xitay hökümiti yéngi qanun we qanun layihilirini chiqirish arqiliq siyasiy, diniy we étnik basturushni qanunlashturdi. Kishilik erkinlikni boghup, torni kontrol qilishni kéngeytti.”

Amérikidiki “Junggo puqralar küchi” teshkilatining re'isi doktor yang jyenli 18‏-séntebir dölet mejliside guwahliq bergen pa'aliyetchilerning biri. U guwahliq sözide, amérikining izchil halda, “Junggo xelq'ara iqtisadi, siyasiy séstimigha daxil qilinsa, u démokratiye yoligha mangidu” dégen oy bilen heriket qilip kelgenlikini eskertip, lékin amérikining buningda meghlup bolghanliqini bildürdi.

U mundaq dédi: “Xataliqning yiltizini 1970‏- yillargha sürüsh mumkin. Sabiq dölet ishlar ministiri késsin'gér xitayni xelq'ara siyasiy, iqtisadi séstimigha daxil qilsaq, xelq'ara qanun, ölchemlerge emel qilidighan, mes'uliyetchan döletke aylinidighanliqini otturigha qoyghan.
Biraq, bu xil exlaqsiz, qisqa mezgillik istratégiye kommunistik hakimiyetning rezil tebi'itini, uning shi jinping otturigha qoyghan “Junggo chüshi”de eks etken dunyagha hökümranliq qilish xirisini, gherb medeniyitining ornigha sotsiyalistik medeniyetni turghuzush gherezini körüp yitelmidi.”

Yang jyenli sözide yene, amérikining xitaygha qattiq qol bolush waqti yétip kelgenlikini, eger junggo démokratiyeleshtürülmise, amérika-xitay toqunushi mutleq yüz béridighanliqini agahlandurup, chünki “Ikki döletning istratégiyelik nishani pütünley perqliq, négizlik menpe'etini muresseleshtürgili bolmaydu” dep körsetti.

Yang jyenli mundaq dédi: “Mana hazir amérikining uzun yilliq xitay bilen hemkarlishishtek exlaqiy we istratégiyesini roshenleshtürüsh waqti keldi. Buning bashlinish nuqtisi süpitide dölet mejlisi choqum junggo démokratiye qanunini maqullap, fédiral hökümetke we barliq idare-organlargha xitay bilen bolghan munasiwetlerde kishilik hoquqning négizlik siyaset ikenliki heqqide körsetme bérishi kérek.”

Awam palata ezasi krstofir simis sözining axirida, shi jinping washin'gton'gha kelgende, prézidént obama xitayning kishilik hoquq buzghunchiliqini  choqum gewdilik mesile süpitide otturigha qoyushi kéreklikini tekitlidi.

Kristofir simis, “U choqum re'is shi jinpinggha éniq qilip, kishilik hoquq qoghdighuchilirini, az sanliq milletlerni, ammiwi jem'iyetlerni basturush amérika-xitay munasiwitige selbiy tesir qilidighanliqini éytishi kérek. U yene barliq diplomatik wasitilerni qollinip, zörür tépilsa émbargo qoyup, kishilik hoquqni qoghdash amérikining tüp menpe'eti ikenlikini ipadilishi kérek” dédi.

Bu qétimqi guwahliq bérish yighinida yene, erkin asiya radi'osi muxbiri, zhurnalist shöhret hoshur guwahliq berdi. U, guwahliq sözide, obama hökümitini xitay re'isi shi jinping washin'gtonni ziyaret qilghanda özining türmidiki qérindashlirining mesilisini otturigha qoyushqa chaqirdi.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.