Әнвәр тохти: “хитайдики адәм органлири тиҗаритиниң әң дәсләпки қурбанлири уйғурлар!”

Әнвәр тохти(оңдин иккинчи) явропа парламентида өткүзүлгән адәм органлири тиҗарити һәққидә гуваһлиқ бериш йиғинида.

Хитайдики қанунсиз адәм органлири тиҗарити хәлқарадики һәрқайси ахбарат саһәсидә изчил түрдә қизиқ нуқтилардин бири болуп кәлмәктә. Уйғурлар диярида илгири бу хилдики ички әзаларни суғурувелиш оператсийәсигә биваситә қатнашқан сабиқ дохтур әнвәр тохти бу һәқтә зияритимизни қобул қилип, уйғур сиясий мәһбусларниң әң дәсләп бу хил тиҗарәтниң обйекти болған болсиму, бу һадисиниң хәлқара ахбарат саһәсидә унчивала рошән билинмәйватқини баян қилди.

Америка симлиқ хәвәрләр тори (CNN) 2016-йили 24-июндики хәвиридә адвокатлар, инсан һәқлири паалийәтчилири вә мухбирлардин тәшкил тапқан мәхсус бир гуруппиниң хитайдики адәм органлири содиси һәққидики доклатини елан қилғандин кейин, хәлқарада чоң ғулғула қозғалди. Чүнки мәзкур доклатта ейтилишичә, хитайда нурғунлиған кишиләрниң ички әзалири шу кишиниң рухситисиз мәҗбурий йосунда елип кетилгән. Техиму қорқунчлуқ болғини бир қисим кишиләрниң ички әзалири шу кишини тирик турғузуп туруп еливелинған. Буниң билән халис ички әза тәқдим қилиштәк алийҗанаблиқ хитайда өткән йигирмә-оттуз йилда интайин рәзил болған бир түрлүк “һаятлиқ содиси” ға айлинип кәткән. Мәзкур доклатта ениқ қилип “хитай һөкүмәт әмәлдарлири, хитай компартийиси, теббий саһә, дохтурлар вә дохтурханилар бу җәһәттә бир тавақтин аш йәйду” дәп көрситилгән.

Хитай һөкүмәт тәрәпниң ахбарат васитилири хитайда йилиға тамамлинидиған ички әза көчүрүш оператсийәси тәхминән он миң әтрапида, дәп келиватқан болсиму, юқирида ейтилған доклатта бу санниң 60 миңдин 100 миңғичә икәнлики қәйт қилиниду. Доклатта мундақ дейилиду: “хитайда һәр йили миңлиған адәмләр мәхпий өлтүрүлиду һәмдә уларниң ички әзалири әза көчүрүш оператсийәси үчүн суғурувелиниду. Ундақта кимләр өлтүрүлиду? булар асасән диний вә миллий сәвәбләр түпәйлидин түрмигә ташланған уйғурлар, тибәтләр, мәхпий рәвиштики христиан муритлири вә хитайда мәни қилинған фалунгуң муритлиридур.”

Һазир әнглийәдә муһаҗирәттә яшаватқан әнвәр тохти илгири үрүмчи төмүр йол дохтурханисида дохтур болуп ишлигән һәмдә мушу йәрдә тунҗи қетим тирик адәмниң ички әзалирини суғурувелиш хизмитигә қатнашқан. У 1998-йили чәтәлгә чиқип кәткәндин буян явропа парламенти, канада, исраилийә, америка қатарлиқ дөләтләрдә көп қетим бу һәқтә гуваһлиқ бериш йиғинлириға қатнашқан. У өткән айда исраилийәниң йерусалем шәһиридә йәнә бир қетим хитайдики адәм органлири тиҗарити вә уйғурларниң қурбанлиқ қилиниши һәққидә “хитай тилиниң луғитидә ‛әхлақ‚ кәлимиси мәвҗутму?” мавзулуқ доклат бәрди.

Зияритимиз җәрянида әнвәр әйни вақитта йерим һәрбий түзүм шәклидики мәзкур дохтурханиға йеңидин хизмәткә орунлашқан мәзгилләрдә өзи биваситә қатнашқан бир қетимлиқ ички әза суғурувелиш хизмитини һазирғичә унтуялмай келиватқанлиқини тилға алди. Униң ейтишичә, өлүм җазаси берип етиветилгән у киши техи толуқ өлмигән болсиму, мәсул дохтур әнвәр вә униң хизмәтдашлириға тездин шу мәһбусниң ички әзалирини суғурувелишни буйруған. У шу вақитлардики әһвалларни әсләп мундақ дәйду.

Әнвәр тохтиниң билдүрүшичә, у дохтур болуп ишләватқан 1990-йиллирила бир қисим уйғур ата-аниларниң мәлум мәзгил қанун орунлирида тутуп турулған яш пәрзәнтлириниң бинормал җисманий һәрикәтлиридин әндишигә чүшкән. Шуниң билән биргә бәзи ата-анилар балилирини елип келип униң тәкшүрүп беқишини сориған. Нәтиҗидә бир қисим балиларниң бәдинидә ата-анилириниң хәвири болмиған оператсийәдин қалған тартуқ излири байқалған.

Әнвәр тохтиниң билдүрүшичә, хәлқара ахбарат васитилиридә изчил түрдә қизиқ нуқтилардин болуп келиватқан хитайдики адәм органлири тиҗарити рәзиллики әмәлийәттә әң дәсләп уйғурларни тәҗрибә қилиш билән башланған болсиму, хәлқараға дөләт нами билән тонулмаслиқи, шундақла дуня миқясида һәммила адәм билидиған чоң милләт болмаслиқи қатарлиқ амиллар сәвәбидин һәрқачан уйғурлар дуч келиватқан ашу қисмәтләр хитай дөлитидики вәқәләргә бағлап қоюлған. Йәнә бир яқтин хитайда фалунгуңчилар бастурулғандин кейин, хәлқара ахбаратларда бу һәқтә ғайәт зор һәҗимдә хәвәрләр берилип, шу қатарда фалунгуң муритлириниң ички әза тиҗаритиниң қурбани болуп кәткәнлики көпләп тәшвиқ қилинған. Буниң билән уйғур сиясий мәһбуслириниң адәм органлири содисида муптила болған қисмәтлири көмүлүп қалған.

Мәлум болушичә, хәлқара җамаәтчиликниң қанунсиз адәм органлири тиҗарити һәққидики қаттиқ бесимиға қарита, хитай һөкүмити изчил буни инкар қилиш муамилисидә болуватқан болуп, түрлүк учур мәнбәлири бу қилмишниң һелиму кәң миқяста давам қиливатқанлиқини көрсәтмәктә.