Chégrisiz muxbirlar teshkilati xitay da'irilirini ilham toxtini derhal qoyup bérishke chaqirdi

Muxbirimiz erkin
2014-01-22

Ilham toxti ependi léksiyige kirishtin burun sirtni közetmekte. 2010-Yili 12-iyun béyjingda.

AFP

15‏-Yanwar, xitay amanliq organlirining öktichi ziyaliy, iqtisadshunas we musteqil zhurnalist ilham toxtini tutqun qilishi xelq'ara jem'iyetning derhal inkasini qozghighan idi. Chégrisiz muxbirlar teshkilati uning tutqun qilinishigha inkas bildürgen xelq'ara teshkilatlarning biri. Mezkur organ bayanat élan qilip, ilham toxtini qoyup bérishni telep qildi.

Xelq'ara chégrisiz muxbirlar teshkilati bayanatida ilham toxtining 15‏-yanwar tutqun qilin'ghandin buyan, dawamliq namelum bir yerde tutup turuluwatqanliqidin endishe qiliwatqanliqini bildürdi. Mezkur organ ötken jüme küni élan qilghan bayanatida, biz ilham toxtining op'ochuq qanunsiz we xalighanche qolgha élin'ghanliqi yaki tutqun qilin'ghanliqini közde tutup, uni derhal qoyup bérishke chaqirimiz. Bu weqe, da'irilerning Uyghurlarni dawamliq qandaq basturuwatqanliqini, xususen özining köz qarishini erkin ipadiligen, dunyani shinjangning éghir kishilik hoquq weziyitidin xewerdar qilip kelgen kishilerni qandaq basturuwatqanliqini körsitip béridu, dégen.

Chégrisiz muxbirlar teshkilati yene, xitay amanliq xadimlirining ilham toxtining öyini axturghanda uninggha zorawanliq küch qollan'ghanliqini tenqid qildi. "Ilham toxtini qolgha élishtin awwal saqchilar uning öyini 6 sa'et axturup, uninggha zorawanliq küch qollan'ghanliqi, ularning ilham toxti izchil qarshi turup kelgen zorawanliqni bir xil jazalash tedbiri qilip qollan'ghanliqini körsitidu, dep tekitligen.

Chégrisiz muxbirlar teshkilatining washin'gtonda turushluq wekili délfin xalgand, ilham toxtining tutqun qilin'ghandin kéyinki ehwalidin qattiq endishe qiliwatqanliqini bildürdi. U: xitay da'irilirining zhurnalist ilham toxti heqqide éytqan sözliri kishini intayin endishige salidu. Chégrisiz muxbirlar teshkilati uning 15‏-yanwar öyide qolgha élin'ghandin kéyinki ehwalining qandaqliqidin pewqul'adde endishe qilidu. Biz uning qolgha élinishini nahayiti éniq xalighanche we qanunsizliq, dep qaraymiz. Biz uni derhal qoyup bérishke chaqirimiz. Pakitlar shuki, 30 neper saqchi uning öyige kélip, uning kompyutér, kitab we téléfonlirini élip ketken. Uning oqughuchilirini soraq qilghan. Uning jazalashni meqset qilip, qolgha alghanliqi körünüp turidu. Ilham toxti burun pat-pat qolgha élinip kelgen. Bu qétim qolgha élinishi yéngiliq emes, bu uning dawami, dep körsetti.

Xitay amanliq da'iriliri ilham toxtini tutqun qilghan 15-yanwardin buyan, uning qeyerde tutup turuluwatqanliqi, qandaq bir terep qilinidighanliqi heqqide héchqandaq uchur bermigen. Ilham toxtining ayali güzelnur xanim, aldinqi küni xitay da'irilirini ilham toxtining ehwali heqqide uchur bérishke chaqirghan.

Bezi xelq'ara közetküchiler, xitayning Uyghurlargha téximu qattiq qol siyaset yürgüzüp, Uyghurlardiki her qandaq öktichi pikirlerni chekleshke niyet qilghanliqini ilgiri sürmekte. 3 Kün awwal "Jenubiy junggo etigenlik géziti"de élan qilin'ghan bir maqalide, ilham toxtining tutqun qilinishi Uyghur aptonom rayonluq partkom sékrétari jang chünshyenning qattiq qol siyaset yürgüzüshke bashlighanliqining misali, dep körsetken. Xitayning "Yer shari waqti géziti" seyshenbe küni élan qilghan obzorchi maqaliside bolsa, hujum nishanini ilham toxtigha qaratti.

Maqalide, térrorchilarning arqisidiki méngini jazalash, yaman gherezlik wa'izlargha qarshi küresh qilishni otturigha qoyup: ilham toxtining Uyghurluqi uni alahidilashturup qoydi. U we gherb buni purset bilip qollandi, dégen. Buningdin burun xitay tashqi ishlar ministirliqi ilham toxtini qanun'gha xilapliq qilghan gumandar dep körsitip, uning tekshürülüwatqanliqini bildürgen idi.

Biraq, chégrisiz muxbirlar teshkilati xitay tashqi ishlar ministirliqining bu sözini tenqid qilip, özlirining bu xil chüshendürüshke qayil bolmighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: biz tashqi ishlar ministirliqining ilham toxti qolgha élin'ghandin kéyin bergen bu chüshendürüshige qayil bolmiduq. U ilham toxtini qanun'gha xilapliq qilish eyiblep, jinayet gumandari süpitide tutup turuluwatqanliqini bildürdi. Biraq, biz uning qaysi qanun'gha xilapliq qilghanliqini, uning qeyerde tutup turuluwatqanliqini bilmeymiz. Démek bu, u adwokat tutalmidi, dégenlik. Shunga biz uning qolgha élinishini xalighanche we qanunsizliq dep qaraymiz we buni bir xil jazalash tedbiri hésablaymiz.

Délfin xalgand xanim yene, "Yer shari waqti géziti"ning ilham toxtini térrorchilarning arqisidiki ménge, yaman gherezlik wa'iz, dep körsetkenlikini tenqidlep, uning héchqandaq xataliq sadir qilmighanliqini bildürdi. Xalgand xanim: u tonulghan shexs, elwette yene, hökümetning Uyghurlargha qaritilghan, bolupmu shinjangdiki basturush siyasitige qarshi öktichi. Halbuki, u xitay asasiy qanuni we xelq'ara uniwérsal ehdinamisini qollaydu. U peqet özining köz qarshini ipadileshke, oqutush erkinlikige, Uyghurlar duch kéliwatqan weziyetni erkin xewer qilishqa qadir bolush üstide izdinip kelgen. U özining ipade erkinliki we kishilik hoquqini qollandi, xalas. U héchqandaq xataliq sadir qilmidi. Uninggha qaritilghan tenqidke étibar qilishqa erzimeydu. Bu, ilham toxtining herqandaq bir xataliq sadir qilghanliqini ispatlimaydu, dédi.