Amérika-xitay kishilik hoquq söhbiti mezgilide ilham toxti yene nezerbend qilindi

Béyjing merkizi milletler uniwérsitétining dotsénti, Uyghurbiz torining sahibi ilham toxti, bügün radi'omiz Uyghur bölümining ziyaritini qobul qilip, künmingda échiliwatqan amérika-xitay kishilik hoquq söhbiti yighini mezgilide özining béyjing dölet amanliqini qoghdash xadimliri teripidin yene nezerbend qilin'ghanliqini bildürdi.

Radi'omiz ziyaritini qobul qilghan ilham toxti ependi, da'irilerning uninggha qaratqan uzun muddetlik nazaret we teqib qilishni barghanche kücheytiwatqanliqini bildürüp, uni nazaret qiliwatqan dölet amanliqini qoghdash saqchilirining 30-iyuldin bashlap hetta uning karidorgha chiqishinimu chekligenlikini bildürdi.

Ilham toxti ependi sözide da'irilerning uni bu qétim yene nezerbend qilishidiki sewebler heqqide toxtilip, saqchilar uninggha nezerbend qilishning sewebini éytmighan bolsimu, emma özining bu qétim yene öyige nezerbend qilinishi künmingda échiliwatqan amérika-xitay kishilik hoquq söhbiti bilen munasiwetlik bolushi mumkinlikini bildürdi.

Xitayning künming shehiride échiliwatqan amérika-xitay kishilik hoquq söhbet yighini mezgilide, béyjingdiki bir qisim kishilik hoquq aktipliri we erzdarlar béyjing tashqi ishlar ministirliqi aldigha yighilip, xitayda barghanche nacharlishiwatqan kishilik hoquq ehwaligha naraziliq bildürgen we xitaydiki kishilik hoquq mesilisi doklatini yézishqa qatnishishni telep qilghan.

Ilham toxti ependi özining bu yighilishtin xewiri barliqini bildürüp, béyjing da'irilirining uni nezerbend qilishidiki yene bir seweb, uning bu yighilishqa qatnishishidin ensirigenliki sewebidin bolushimu mumkin ikenlikini ilgiri sürdi.

Söhbet dawamida ilham toxti ependi bilen bolghan téléfon ziyaritimiz birqanche qétim üzülüp qaldi. Ilham toxti ependi özining bu xil ehwalgha könük ikenlikini bildürüp, da'irilerning uning téléfonini anglighandin bashqa,uninggha sirttin kelgen téléfonlarning ulinishigha tosqunluq qilidighanliqini, özining téléfon arqiliq sirtqa yollighan uchurlirining mangmaydighanliqini, sirttin uninggha téléfon qilghuchilarning téléfoni élinmaydighan ehwal da'im yüz bérip turidighanliqini bildürdi.

Ilham toxti ependi muxbirning uning a'ilisidikiler we dostlirining ehwali heqqide sorighan so'aligha jawab bérip, hazirche da'irilerning uning a'ile ezalirining sirtqa chiqishigha yol qoyuwatqanliqi, emma uning bilen körüshüsh üchün sirttin kirgüchilerning karidordiki saqchilarning tekshürüshidin ötkendin kéyin andin kirgüzülüwatqanliqini bildürüp, özige qaritilghan bu xil ayighi chiqmas teqib qilishlarning, bir insanning eng eqelliy kishilik hoquq erkinlikiningmu tartiwélinishi ikenlikini bildürdi.

Melum bolushiche, ilham toxti ependining bu qétim öyige nezerbend qilinishi da'irilerning mushu bir ay ichide uni 4-qétim nezerbend qilishi hésablinidiken. 2009-Yili ürümchide yüz bergen 5-iyul ürümchi weqesidin buyan, ilham toxti ependi Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisi we Uyghur weziyiti heqqide Uyghurbiz torida élan qilghan maqale, eserliri, xelq'ara metbu'atlarning ziyaritini qobul qilip bergen bayanatliri sewebidin, xitaydiki sezgür shexs qatarida mu'amile qilinip, üzlüksiz nazaret astigha élin'ghan, köp qétim nezerbend qilin'ghan, hetta tutqun qilin'ghan idi. Da'iriler yene, ilham toxti ependining herqandaq bahane-seweb bilen chet'ellerge chiqishinimu chekligen. Dölet amanliqini qoghdash saqchilirining tosqunluqi sewebidin ilham toxti ependi birqanche qétimliq xelq'ara ilmiy muhakime yighinlirighimu qatnishalmighan. Eng yéqinqi tosup qélish weqesi bu yil 2-ayda béyjing ayrodromida yüz bergen bolup, ilham toxti ependi amérikining indi'ana uniwérsitétigha kélish sepiridin tosup qélin'ghan idi.