Ilham toxti “Erkinlik mukapati” gha érishti

Yawropa parlaméntida ilham toxtini saxarof mukapatigha namzat körsitish yighini échilghan. 2016-Yili 26-may.

Ilham toxti ependining qizi jewher ilham dadisigha bérilgen “Martén ennalis mukapati” ni tapshuruwaldi. 2016-Yili 11-öktebir, jenwe.

Xitay türmisidiki Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxti yawropa parlaméntidiki xelq'ara kishilik hoquq mukapatliridin biri bolghan “Erkinlik mukapati” gha érishti.

Yawropa parlaméntidiki xelq'ara libérallar birleshmisi 2017-yilliq erkinlik mukapatini xitay türmisidiki Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxtigha bérishni resimi qarar qildi. Mukapat tarqitish murasimini 11-ayning 30-küni gollandiye ötküzidighanliqini ashkarilidi. Ilham toxtini bu mukapatqa xelq'ara libérallar birleshmisining yawropa parlaméntidiki ezasi ilhan küchük ependi namzat körsetken idi.

Ilham toxti guruppisining re'isi enwerjan ependi yawropa birlikining bu mukapatidin hemmidin bekrek söyün'gen kishilerning biri boldi. U bu mukapatning ilham toxtigha bérilgenliki toghrisida 31-awghust künila yawropa parlaméntidiki xelq'ara libérallar birleshmisi guruhi xadimidin resimi yazma xewer tapshurup alghan.

Ilham toxti guruppisining ezasi, amérikaliq “Xitayda özgirish” teshkilatining xadimi saw yashö xanimmu ilham toxtining yawropa birlikining kishilik hoquq aliy mukapati sanalghan erkinlik mukapatigha érishkenliki munasiwiti bilen bügün ziyaritimizni qobul qilghanda, ilham toxtining yawropada yenimu köp mukapatigha na'il bolushigha ümid bilen qaraydighanliqini bildürdi. U mundaq dédi: “Ötken yili yawropa parlaméntining 43 neper parlamént ezasi ilham toxtini saxarow mukapatigha namzat körsetken idi. Gerche ilham toxti bu mukapatqa érishelmigen bolsimu, kéyin waslaw xawél mukapatigha érishti. Uyghur ziyaliysi proféssor ilham toxtining bu qétim erkinlik mukapatqa érishkenlikidin köp xursen boldum. Biz ilham toxtini xelq'ara kishilik hoquq mukapatlirigha eng layiq namzat, dep qaraymiz. Chünki u, héchqandaq shekildiki zorawanliqni terghib qilmighan, Uyghur milliti uchrawatqan éghir zulumlarni di'alog yolliri bilen hel qilishni teshebbus qilghan gunahi üchün türmige bend qilin'ghan bir bextsiz ziyaliy. Biz ilham toxtini yawropa birlikining herxil xelq'araliq kishilik hoquq aliy mukapatlirigha namzat körsitish xizmetlirini dawamlashturuwatimiz. Köpligen kishilik hoquq aktipliri, xelq'araliq insan heqliri teshkilatliri hemde yawropa parlaméntining bir qisim ezaliri bizning herikitimizni qollap kelmekte. Biz bu xizmitimizni taki ilham toxti ependi azad bolghuche dawamlashturimiz.”

Ilham toxtining yalghuz yawropa birlikiningla emes, xelq'araning dangliq kishilik hoquq mukapatliridin biri bolghan “Erkinlik mukapati” gha érishkenliki Uyghurlar üchün yene bir xush xewer boldi. Uyghur ziyaliysi proféssor ilham toxti ependi bu yil yawropa birlikining kishilik hoquq aliy mukapati bolghan “Waslaw xawél mukapati” gha érishken hemde saxarow mukapatigha namzat körsitilip, saxarow mukapatining tallan'ghan axirqi töt namzati qatarigha kirgen. U yene bu yil gérmaniyening “Waymar kishilik hoquq mukapati” gha érishken hemde 2016-yili “Martin ennalis mukapati” ghimu érishken idi.

Enwerjan ependi sözide, xelq'araliq kishilik hoquq mukapatliridin biri bolghan “Erkinlik mukapati” gha ilgiri bir qisim meshhur zatlarning na'il bolghanliqinimu eskertti.

Firansiyelik xitayshunas, ilham toxti guruppisining mes'ulliridin mari xolizman xanim yawropa birlikining ilham toxtigha bergen bu qétimqi mukapatigha bolghan xursenlikini tilgha élip, özlirining xélidin béri yawropa parlaméntning köpligen ezalirigha Uyghurlar we ilham toxti mesilisini anglitish bilen meshghul bolup kelgenlikini tekitlidi. U mundaq dédi: “Bu mukapat ilham toxtigha bérilishi kérek. Bu mukapatqa ilham toxtidin öte layiq namzat yoq. Bizning yawropa parlaméntidiki pa'aliyetlirimiz dawamlishiwatidu. Men hemkarlashquchilirim bilen yawropa parlaméntida türlük yighinlargha qatnishiwatimen we türlük uchrishishlarda boluwatimen. Kona-yéngi parlamént ezalirigha künséri yamanlishiwatqan Uyghur weziyitini anglitiwatimiz. Ilham toxtining hazirghiche iz-dérikini alalmaywatqanliqimizni, yawropa parlaméntining bu ishqa köngül bölüshi lazimliqini éytiwatimiz. Parlamént ezaliri bilen qandaq qilghanda xitaydiki nachar weziyetni özgertkili bolidighanliqi, qandaq qilghanda Uyghurlarning kishilik heq-hoquqigha kapaletlik qilghili bolidighanliqi we qandaq qilghanda ilham toxtini azad qilghili bolidighanliqi mesililiri üstide söhbetler ötküzüwatimiz. Biz parlamént ezalirining kallisigha ilham toxti mesilisini quyup, xitay hökümiti bilen bolghan söhbetlerde bu mesilini tilgha élishqa türtke bolushqa tirishiwatimiz. Yawropa parlaméntidiki herqaysi ellerdin kelgen parlamént ezalirini bu ishqa köngül bölüshke chaqiriwatimiz. Yeni, kim bilen alaqe ornitishi imkanimiz bolsa, shular bilen körüshüp ilham toxti mesilisini anglitiwatimiz. Buning az-tola netijisi boluwatidu. Biz yene jiq ishlarni qilishqa tirishishimiz lazim. Bu muhim xizmetni taki ilham toxti erkin dunyagha qedem qoyghiche yene dawamlashturushimiz kérek.”

Bu yilliq “Erkinlik mukapati” ni ilham toxtigha layiq körgen xelq'ara libérallar birleshmisi heqqide enwerjan ependi yene qisqiche izahat bérip ötti.

Melumki, xitay merkizi milletler uniwérsitétining proféssori, Uyghur öktichi ziyaliysi ilham toxti xitay paytexti béyjingda turup Uyghurlarning kishilik heq-hoquqi toghrisida pikir bayan qilghan we xitay hökümitining milliy siyasitini eyibligenliki seweblik 2014-yili 1-ayning 15-küni tutqun qilinip, shu yili 23-séntebir ürümchide “Bölgünchilik” jinayiti bilen eyiblinip muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi. U hazir ürümchidiki 1-türmide mehkumluq hayatini bashtin kechürmekte.

Enwerjan ependi bu yil axirida “Wamér kishilik hoquq mukapati” ni ilham toxtigha wakaliten tapshurup alidiken.

Uning éytishiche, ilham toxti yawropa birlikide barghanséri tesiri yüksiliwatqan bir shexske aylanmaqta. Bu yil 22-23-iyun yawropa birlikide ötküzülgen 35-nöwetlik yawropa ittipaqi-xitay kishilik hoquq di'alogi mezgilide, yawropa ittipaqi kishilik hoquq komitétining re'isi pi'er antoni'o panzeri ependi mexsus bayanat élan qilip, ikki terepning di'alog jeryanida türmidiki Uyghur ziyaliysi ilham toxti mesilisini choqum tilgha élishni tekitligen idi.